Παρασκευή 11 Ιανουαρίου 2019

Η ΕΥΓΕΝΕΙΑ ΩΣ ΤΟ ΕΝΔΟΣΙΜΟ[1] ΚΑΘΕ ΑΡΕΤΗΣ Γράφει ο Δημήτρης Κ. Μπάκας




Προοίμιο

Αγανακτήσαμε όλοι μας πριν λίγες μέρες, όταν είδαμε με τα ίδια τα μάτια μας, όπως το μετέδωσαν όλα ΜΜΕ, ένα αγοράκι «καρφωμένο» στο  αναπηρικό καροτσάκι να περιμένει μαζί με τον υπομονετικό Πατέρα του επί τρία τέταρτα της ώρας για να έλθει ο οδηγός του παράνομα σταθμευμένου οχήματος  επάνω στη διάβαση-λωρίδα ατόμων με ειδικές ανάγκες! Αναρωτηθήκαμε εάν εφαρμόσθηκε ο νόμος ή απλά σεβαστήκαμε το νόμο για την προστασία των προσωπικών δεδομένων του παραβάτη. Μικρή, όμως, σημασία έχει το εάν επιβλήθηκε κάποιο πρόστιμο. Προς τι, όμως, και η δική μας αγανάκτηση; Αφού καθημερινά και σε κάθε βήμα της ζωής  μας διαπιστώνεται και μια παράβαση! Δεν τηρείται ο κάθε νόμος, όταν δεν μας αρέσει! Αρκεί το να βολευόμαστε εμείς. Νόμοι απαγόρευσης του καπνίσματος, κοινής ησυχίας, περί κυκλοφορίας και τόσοι άλλοι είναι στην πράξη ανενεργοί από τη ψήφισή  τους!
 Και κάτι ακόμη χειρότερο. Μια ατμόσφαιρα βαρβαρότητας επικρατεί, σχεδόν, σε όλες τις φάσεις της ζωής μας! Έχει  αλλοιωθεί, εάν δεν έχει μηδενιστεί, ο ανθρωπισμός μας. Η αιδώς βρίσκεται σε αποδρομή και, δυστυχώς, η αστυνόμευση και η δικαιοσύνη είναι ανεπαρκείς για να καλύψουν τις επιτακτικές ανάγκες εύρυθμης λειτουργίας της Κοινωνίας μας. Ο αλληλοσεβασμός βρίσκεται σε ύφεση. Θεωρούμε τον εαυτό μας, ως εάν το κέντρο του κόσμου, το χειρότερο του δίνουμε αιωνιότητα και το κάκιστο παντοδυναμία. Στην παραζάλη μιας ατομικής προσωρινής επιτυχίας ο άνθρωπος κατέβαλε κάθε προσπάθεια για απόκτηση δύναμης  για εξουσία και επιβολή,  για απόκτηση υλικού πλούτου αλλά και όγκου γνώσεων και επιτηδειοτήτων και πάλι με απώτερο σκοπό την υπεροχή του και την επιβολή στον διπλανό του. Και όμως  η ανησυχία, το στρες και ο φόβος δεν μειώθηκαν. Γιατί συνεχώς αναφύονται αναδράσεις και εχθρικές αντιδράσεις που προκαλούν σχεδόν βάρβαρο και εχθρικό  κλίμα συμβίωσής μας. Έτσι η δυστυχία βασανίζει ακόμη την ανθρωπότητα, παρά την πελώρια παραγωγή υλικών αγαθών.
Ο  άνθρωπος έχει  ξεχωριστές ποιότητες, που του προσδίδουν την ανθρωπινότατα, αλλά αυτές οι ποιότητες είναι λεπταίσθητης  και εσωτερικής υφής. Επειδή, όμως, προτεραιότητα δίνεται  στο φαίνεσθαι και όχι στην ουσία  ουσιαστικά απουσιάζουν από την κοινωνική ζωή μας  η ορθή αγωγή και ανατροφή, όπως και η καλλιέργεια των  ήπιων  δυνάμεων συνοχής, που ενοποιούν το ανθρώπινο σύνολο και το μετατρέπουν σε ζωντανή οντότητα,( κοινωνία και κοινότητα), από την οποία αναδύονται δυνατότητες για ανάπτυξη ευγενούς  πολιτισμού.


Εισαγωγή
Η χωρίς προηγούμενο τεχνολογική και  ολιστική ανάπτυξη της ανθρωπότητας δημιούργησε πρωτόγνωρα  θετικά επιτεύγματα, αλλά και προκάλεσε και σοβαρές συνέπειες. Οι Μεγαλοπόλεις με τα εκατομμύρια τους κατοίκους, τη συσσώρευση ετεροειδών ποικιλιών ανθρώπινων υπάρξεων, την αφάνταστη  υπερπολυπλοκότητα  της ζωής με τις τεράστιες ευκαιρίες  επιβίωσης , επιτυχιών και εξασφάλισης πλούτου υλικών αγαθών  καθίστανται εστίες ανάδυσης  απρόβλεπτων μειονεκτημάτων, που καταστρέφουν τις ειδοποιητικές ποιότητες των ατόμων, ως  ανθρώπινα όντα.

Οι παλαιές ανθρώπινες κοινότητες  ανέδιδαν γονιμότερες και πιο ποιοτικές σχέσεις μεταξύ των συγκατοίκων. Γνωριμίες, επαφές, κοινά ήθη -έθιμα. Αισθήματα αλληλεκτίμησης και αλληλοσεβασμού, χωρίς να λείπουν, ενίοτε, και τα «ενοχλητικά φαινόμενα»  κοινής γνώμης , όπως το «τι θα πει ο κόσμος». Όλα αυτά έδιναν οντότητα στην κοινότητα.  Σήμερα,  παρά  τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες και τα άπειρα ΜΜΕ, η απομόνωση των ατόμων είναι δεδομένη, όχι μόνο στις ευκαιριακές παρέες, αλλά ακόμη και μέσα στην ίδια οικογένεια.  Προσέτι,  η ανάπτυξη νοοτροπίας υπερβολικής ατομικής συνείδησης απομάκρυνε το άτομο από τον διπλανό του. Συνείδηση  ήταν αυτό που γνώριζε κάποιος από κοινού με τον συνάνθρωπό του. Σήμερα θεωρούμε ότι είναι η αποκλειστική δική μας γνώμη.  Τόσο εγωκεντρικοί γίναμε και τόσο μοναχικοί νιώθουμε, ώστε αδιαφορούμε για το γενικότερο καλό. Τα κύρια χαρακτηριστικά της κοινωνίας μας είναι μια αόριστη γενική ακηδία και το προσωπικό συμφέρον. Οι πολίτες έχουν μεταμορφωθεί σε μη συνεργάσιμα μόρια ενός ανθρώπινου συνονθυλεύματος, το οποίο  μόνο κατ’ όνομα είναι κοινωνία ή κοινότητα.

Οι Πρόγονοί μας πρώτοι, απελευθερώθηκαν από τις δεισιδαιμονίες και τις προκαταλήψεις  και ανέλαβαν την ευθύνη της ζωής τους μέσα από την προετοιμασία του ανθρώπου να αποδεχθεί τα όριά του,  τις αδυναμίες και  τις δυνατότητές του , τα οποία με τη δική του θέληση να περιορίσει ή να αναπτύξει καθώς πρέπει, ώστε να καλλιεργηθεί μια ατομική και κοινωνική αρμοστικότητα. Τότε ο άνθρωπος  νιώθει τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία, ως πρόσωπο. Η  μόνη ενδεδειγμένη διαδικασία  που εμπνεύσθηκε ο άνθρωπος  και η οποία παραμένει και σήμερα ως η ασφαλέστερη, ήταν και θα είναι η Παιδεία. Παιδεία που αποβλέπει όχι σε  ορισμένο πρότυπο ανθρώπου, αλλά σε αυτό τούτο το γίγνεσθαι του ιστορικά εξελισσόμενου ατόμου. Γιατί η κάθε ανθρώπινη ύπαρξη έχει μια διακριτή μοναδικότητα. Ο άνθρωπος είναι το μόνον έμβιο ον που αυτοεκπαιδεύεται,  πέραν από την υποχρεωτική προσαρμογή στο περιβάλλον  και στη διδαχή από γενεά σε γενεά. Είναι homo educandus.


Αγωγή ονόμασαν οι Αρχαίοι Έλληνες  την παιδεία, που είναι επίδραση μεθοδική και ενσυνείδητη και την οποία ασκεί κάθε πρεσβύτερη στη νεότερη ηλικία, μέχρι του σημείου που το κάθε μέλος της κοινωνίας θα μπορέσει να αναλάβει την πλήρη ευθύνη της αυτοπραγμάτωσης. Απώτερος σκοπός ήταν και πρέπει να παραμένει έμπεδος: Να αναπτυχθούν ανθρώπινα όντα ανώτερης ποιότητας, ώστε να επιβιώσουν και να δημιουργήσουν καλύτερες ατομικές και κοινωνικές  συνθήκες ζωής.  Ένας  διττός στόχος, ήτοι  άτομα ως πρόσωπα και ταυτόχρονα   μέλη  εναρμονισμένης  ανθρώπινης κοινωνίας, την οποία κοινωνία  σοφότατα την ονόμασαν Πολιτεία. Χωρίς την ανάπτυξη προσώπων και αρμονικής κοινωνίας δεν αναδύεται ολβιότητα και ευτυχία. Έτσι ιστορικά και εξελικτικά αναπτύχθηκαν οι έννοιες, που σταθεροποιούσαν την όλη αγωγή –παιδεία, που  εξασφάλιζε  την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.  Οι εμμενείς αυτές έννοιες- ιδέες  και οι σαρκωμένες  πρακτικές τους  είναι οι  αξίες μας και  οι αρετές μας αντίστοιχα.  Αυτές συνιστούν και σήμερα τον οδοδείκτη κάθε αγωγής και παιδείας για την ανθρωποποίηση και τον πολιτισμό προόδου.


Η ευγένεια ως  αρετή
Στην έννοια της ευγένειας αποδίδεται ευρύτατο και ποικίλο περιεχόμενο, όπως: Αριστοκρατική καταγωγή που δηλώνεται και με απονομή ορισμένου τίτλου,  συμπεριφορά που ακολουθεί τους τύπους- πρωτόκολλο κλπ. χωρίς ουσιαστικό περιεχόμενο και τέλος η λεπτότητα, ευπρέπεια και αβρότητα στους τρόπους και το σύνολο των κανόνων που διέπουν τις κοινωνικές σχέσεις. Αυτό το ευρύτατο περιεχόμενο, δυστυχώς,  δεν  καλύπτει τη βαθύτερη  ουσία της ευγένειας, που είναι η έκφραση του ψυχικού κάλλους του ανθρώπου που συνάδει με την καθαρή αλήθεια και αποσκοπεί στην προσέγγιση του αγαθού, οπότε αναβαθμίζεται από προσόν και προτέρημα σε αρετή.


 Σχολιασμός
Κατά πολλούς, η ευγένεια δεν υπάγεται καν  στις επιμέρους αρετές, αλλά θεωρείται ως η προέλευση όλων. Το να φέρεται κάποιος με ευγένεια συνιστά  αξία, αλλά πολλές φορές είναι διφορούμενη και ανεπαρκής. Τούτο οφείλεται στη λεπτότητα που απαιτείται για την ορθή προσέγγιση της έννοιάς της, όπως εξάλλου συμβαίνει και με  όλες τις αξίες και τις αρετές. Ο Αριστοτέλης το είχε επισημάνει πολύ ενωρίς. Η αρετή θεωρείται γενικά ως  μεσότητα. Τούτο φυσικά  δε σημαίνει ότι  είναι μετριότητα, αλλά το αντίθετό της. Σε σχέση με το άριστο και το αγαθό αποτελεί ακρότητα, δηλαδή το ύπατο σημείο ωφελιμότητας.

 Κάθε αρετή συνιστά ανάδυση μιας αρμονικής σύνθεσης επιμέρους δυνατοτήτων μας. Και η ευγένεια δεν πρέπει  να θεωρείται ως ένα γραμμικό και μεμονωμένο στοιχείο, αλλά ως ανάδυση σύνθεσης επιμέρους αρετών.  Η αρετή είναι, γενικά, ένα θετικό είδος ανάδρασης και ένδειξης ψυχικής και πνευματικής  υγείας  γιατί αντισταθμίζει ένα ελάττωμα. Το θάρρος πχ.  αντιμετωπίζει τον υπερβολικό φόβο, η φρόνηση το εύκολο ψεύδος, η σωφροσύνη τη σπατάλη, η δικαιοσύνη την αδικία κοκ.  Η ευγένεια αντιμετωπίζει, ως δύναμη ψυχικής ενέργειας, την ποταπότητα, χυδαιότητα, την ανειλικρίνεια, τη βαρβαρότητα, το άξεστο του ακαλλιέργητου, γι’ αυτό  και κατατάσσεται , οπωσδήποτε, στις  αρετές και μάλιστα ως  το ενδόσιμο όλων.

Η ευγένεια συγχέεται εύκολα με την υποκρισία και με το απλό φαίνεσθαι και έτσι χάνεται  η  ουσία της.  Εκλαμβάνεται εύκολα ως προσποίηση ή  ακόμη και ως κακία. Αυτό συμβαίνει, όταν τη θεωρήσουμε αποκλειστικά από την αισθητική της μόνο πλευρά. Πολλές φορές, μάλιστα συνιστά  πρόσχημα για έλξη. Είναι, λοιπόν, πολύ σημαντικό να αποφευχθεί η εξαπάτηση. Αλλά δεν υπάρχει  ενάρετος, ο οποίος να μη χαρακτηρίζεται από ευγένεια.  Κανένας ενάρετος δεν μπορεί να είναι χυδαίος.

 Μια  αναπτυγμένη επιμέρους αρετή προϋποθέτει εξάσκηση για να καταστεί έξη.  Απαιτείται, δηλαδή, ένα προοίμιο, κάτι ελκυστικό ή επιτακτικό για την  ανάληψη προσπάθειας. Κάτι που μεταπηδά από το μη είναι στο είναι. Τέτοια πολύτιμη αρετή είναι στην αρχική φάση η ευγένεια, η οποία  συνιστά το Α της κάθε αρετής, αλλά δεν είναι δυνατόν να απουσιάσει,  ποτέ, από το ολόγραμμα των αρετών, γιατί συνοδεύει όλη την πορεία ανατροφής του ανθρώπου. Από τους γονείς μέχρι τον παιδαγωγό και τον  ανδραγωγό.

  Ως γονείς αρχίζουμε την ανατροφή των παιδιών μας με κάποια παρατήρηση: «μη κάνεις αυτό δεν είναι σωστό»…  «δεν κάνει…είναι επικίνδυνο, κάνει κακό…». Έτσι το παιδί εθίζεται σε κάτι, το οποίο τελικά το αποδέχεται και το εφαρμόζει και συνειδητά. Πολλές φορές μάλιστα το εφαρμόζει «πιστά». «Το είπε ο Δάσκαλος». «Μη λες κακά λόγια, μη διακόπτεις τους άλλους , μη κλέβεις, μη λες ψέματα»... Η ηθική συνείδηση θα αναπτυχθεί αργότερα. Η ευγένεια προηγείται της ηθικής συνείδησης. Η κανονική πορεία είναι: Ετερονομία, συνήθεια, υποταγή στους νόμους και προοδευτικά ηθική συνείδηση.  Το έθος που γίνεται ήθος. Η έξη είναι προγενέστερη, ηλικιακά, της αξίας. Η υπακοή προγενέστερη του σεβασμού και η μίμηση προγενέστερη του καθήκοντος. Έτσι αναδύεται η εσωτερική ευγένεια, απελευθερωμένη από τα προσχήματα και το συμφέρον, επικεντρωμένη εξ ολοκλήρου στην πρόθεση και την προαίρεση, που ερείδεται  στο συνειδησιακό μας χώρο, όπου ριζώνει έμπεδα.

 Αυτή η πηγαία ηθική δεν θα ήταν δυνατή,  χωρίς την ευγένεια. Οι καλοί τρόποι προηγούνται των καλών πράξεων και οδηγούν σε αυτές. Η ηθική λοιπόν αρχίζει από την ευγένεια. Καμιά αρετή  δεν είναι φυσική. Όλες είναι επίκτητες. Πρέπει να γίνουμε ενάρετοι. Πώς όμως, εάν δε βρούμε τον οδοδείκτη που είναι η ευγένεια; «Τα πράγματα που, για να κάνουμε, πρέπει να τα έχουμε μάθει, μόνο κάνοντας τα τα  μαθαίνουμε» έχει επισημάνει ο  Αριστοτέλης[2].  Πώς θα συμπεριφερθεί κάποιος με θάρρος δίχως να είναι θαρραλέος; Με τη συνήθεια θα έλεγε κάποιος. Απάντηση που  φαίνεται ανεπαρκής, αλλά εδώ αναδύεται  και ο πρώτιστος τρόπος αγωγής. Το σωστό παράδειγμα.  Η μια γενιά διαπαιδαγωγεί την επόμενη. Αυτό είναι  το πρώτιστο καθήκον μας. Η δική μας συμπεριφορά συνιστά  το ωραιότερο παράδειγμα αγωγής.

  Η ευγένεια  συνοδεύεται πάντοτε και με τις αρετές της ίδιας υφής: η καλοσύνη, η ευθυδικία, η γλυκύτητα-θηλύτητα, η ευγνωμοσύνη, η μεγαθυμία, η γενναιοδωρία κοκ. προάγονται παράλληλα. Το να λέει κανείς «παρακαλώ»…ή «με συγχωρείτε»[3] δείχνει ένα βαθμό σεβασμού στο πρόσωπο του άλλου. Αυτό είναι και το λεπτό σημείο αναγνώρισης  ως ισότιμου του συνανθρώπου μας.


Συμπεράσματα
Οφείλουμε να αρχίσουμε από τη διαπαιδαγώγηση, τους τύπους, με  τις συνήθειες για να ανυψωθούμε στις επιμέρους αρετές του σεβασμού, μέχρι  την κορυφή της  ηθικής κλίμακας, που ονομάζουμε Αρετή και στην οποία ενυπάρχουν εναρμονισμένες όλες οι επιμέρους αρετές, ως ένα είδος ολογράμματος. Μιμούμενοι την αρετή γινόμαστε ενάρετοι. Η ευγένεια είναι το προοίμιο, με το οποίο ενεργοποιούνται όλες οι αρετές. Έχει μια ηθικοπλαστική ικανότητα η ευγένεια, γι’ αυτό συνιστά  το ενδόσιμο για όλες τις αρετές. Όλες οι αρετές έχουν τη δική τους δόση ευγένειας. Ακόμη και ο θαρραλέος και ανδρείος, χωρίς λεβεντιά( ένα είδος αληθινής  ευγένειας) δεν δυνατόν  να είναι ενάρετος. Πολύ περισσότερο ο φρόνιμος, ο συνετός, ο μετριόφρων  ή καλοκάγαθος και ο φίλος την ευγένεια καλλιεργούν μέσα τους και με ευγένεια εκφράζονται.  Αλλά και η αγάπη, ο ύπατος αναβαθμός όλων των αρετών, εκεί όπου τα πάντα εξισορροπούνται απόλυτα,  εκεί όπου η ελάχιστη έλλειψη κάποιας αρετής καταστρέφει την ίδια την  ανυστερόβουλη αγάπη της αγάπης, η ευγένεια παίζει  το δικό της αποκλειστικό πρωτεύοντα ρόλο.

Η ευγένεια συνιστά την πιο ήπια , αλλά  συνάμα και την πιο ισχυρή μορφή συνοχής όλων των αρετών. Είναι ο ουδός για την  ενεργοποίηση κάθε αρετής και η πεμπτουσία της  όλης  Αρετής  κάθε προσωπικότητας.  Η  ευγένεια είναι η έκφραση του κάλλους σε όλο το φάσμα του, από τη απλή απόλαυση και ευαρέσκεια , μέχρι εκείνη της ύπατης μορφής της θεϊκής έλλαμψης, έκστασης   και αγαλλίασης. Είναι το ένδυμα αλλά και η δύναμη συνοχής της κοινωνικής συνύπαρξης.

Είναι αποκλειστικά θέμα ανατροφής η ευγένεια. Κανείς, εκτός από ένα μανιακό, δεν θα καθόταν να επαναλαμβάνει στα παιδιά  χίλιες και παραπάνω φορές να  λένε «σε παρακαλώ», «ευχαριστώ».  Ένα «συγγνώμη  με ειλικρίνεια». Τότε μαθαίνουμε τον σεβασμό, την εκτίμηση, τη δικαιοσύνη, τη γενναιότητα, την καλοσύνη την αγάπη, την ανθρώπινη ζωή. Τότε,  με πρώτη  την ευγένεια  γινόμαστε ευχάριστοι.  Ως «χαρίεν ον», ως άνθρωπος. Και τότε η ζωή, όχι μόνο η δική μας, αλλά και όλης της κοινότητας γίνεται γόνιμη και ευχάριστη. Τότε  ο άνθρωπος προοδεύει προς στο καλύτερο και χαίρεται.  Τότε γίνεται ανθρώπινη η ζωή και τότε αναδύεται η ολβιότητα.

 Η ευγένεια έχει και συγγενείς αρετές: το χαμόγελο, το χάδι και χιούμορ[4] . Όλα μαζί με τη λεπτότητα και μεγαθυμία αποτελούν τις ήπιες, αλλά και τις πιο ουσιαστικές δυνάμεις συνοχής της ανθρώπινης κοινωνίας.
Φυσικά ο διαρκώς αυξανόμενος όγκος γνώσεων επέβαλε την ανάγκη εξειδικευμένης εκπαίδευσης, η οποία είναι όντως απόλυτα απαραίτητη, αλλά καθίσταται επικίνδυνη για τον ίδιο άνθρωπο, εάν διατηρηθεί στο σημερινό μονοπωλιακό της επίπεδο. Και τούτο  γιατί καταργεί ουσιαστικά την ολιστική παιδεία, που συμβάλλει στον  μέγιστο  βαθμό στην πνευματική ολοκλήρωση του ανθρώπου, ως προσώπου. Ύπατη ανάγκη της ανθρώπινης επιβίωσης είναι η διατήρηση του ανθρώπου, ως ανθρώπινο ον και όχι ως εργαλείο άλλων σκοπών.

 Με την αγωγή αναδύεται ένα νέο είδος ανθρώπινου όντος, γιατί είναι διαδικασία τροποποιητική των στοιχείων της ανθρώπινης φύσης,  σε ό,τι αφορά στα πεδία της γνώσης, της ευαισθησίας και της πράξης. Έτσι  αναπλάθεται η εξέλιξη ζωής. Είναι, όμως,  παιδεμός η καλλιέργεια του πνεύματος. Το σύνδρομο του πόνου και της προσπάθειας είναι χαραγμένο στο είναι της αγωγής. Η αγωγή, όμως,  έπλασε τον άνθρωπο σε πρόσωπο, ως ένα ακρωτήρι της Φύσης, ως ιστορική οντότητα, ως το «δεινότερο δεινό».

 Μόνον ο άνθρωπος παράγει και δημιουργεί «πολιτισμό». Μια υπέροχη έννοια που εμπνεύσθηκαν οι προγονοί μας  τονίζοντας την ποιότητα του « πολίτη»  περιφρονώντας κάθε άτομο μεμονωμένο, ως «ιδιώτη» (είναι γνωστό το τι σημαίνει idiot στα αγγλικά). Και όμως, οι σημερινοί συνάνθρωποι τείνουμε περισσότερο στον ιδιωτισμό παρά στην αρμονική συνύπαρξη,  γιατί κλειστήκαμε στο εαυτό μας αποβλέποντας στο ίδιον όφελος και  αγνοώντας ότι τα προβλήματα αντιμετωπίζονται από κοινού με τον διπλανό μας

Στο σημερινό ανθρώπινο περιβάλλον επικρατεί μια γενική ακηδία για την ολιστική παιδεία. Η βασιλική, όμως, οδός είναι η καλλιέργεια των αρετών. « Ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει άνθρωπος παρά μόνον με τη διαπαιδαγώγηση» διατυπώνει ο Καντ και εξειδικεύει ότι « αυτό που μεταμορφώνει το ζωώδες σε ανθρώπινο είναι κατ’ αρχάς η πειθαρχία». Στην τωρινή αντίληψη της ανατροφής των νέων  δεχόμαστε ότι σε ένα πρώτο στάδιο υποχρεωτικά  ισχύει η ετερονομία, δηλαδή επιβάλλονται δράσεις από τους γονείς ή τους  δασκάλους και τους μεγαλύτερους ηλικιακά και έπεται το στάδιο της αυτονομίας, όταν αρχίζει να εμπεδώνεται  ο συνειδησιακός χώρος του ατόμου, οπότε οι αξίες ριζώνουν στέρεα..

Αρετή του ανθρώπου είναι, ό,τι τον καθιστά ανθρώπινο. Όχι παραπάνω από ανθρώπινο. Ένας τρόπος ύπαρξης είναι η αρετή, που κατακτιέται με τη συνεχή εφαρμογή (έξη)  με κόπο και μπορεί να διαρκέσει(Αριστοτέλης): Αυτό που είμαστε σε κάθε στιγμή της ζωής μας και  επομένως μπορούμε να πράξουμε ως αποτέλεσμα αυτού που καταφέραμε να γίνουμε. Αυτά όμως δεν είναι δυνατόν να επιτευχθούν χωρίς τους συνανθρώπους μας. Το ανθρώπινο πρόσωπο είναι αποτέλεσμα  σύνθεσης ενός βιολογικού γεγονότος( ανθρωποποίηση) και της  πολιτισμικής αναγκαιότητας ( εξανθρωπισμός).[5]
Αρετή σημαίνει δύναμη για πράξη του αγαθού. Δύναμη για ανθρωπιά και όχι μια  απλή  επιτηδειότητα.  Οι ηθικές αρετές, κάνουν τον άνθρωπο πιο ανθρώπινο. Δίχως τις αρετές δικαιολογημένα θα θεωρούμασταν «απάνθρωποι». Η ηθική πράξη απαιτεί, όμως, επιθυμία και βούληση για δράση, χωρίς αυτά είναι αδύνατη. Η επιθυμία αναδύεται από τη αναγνώριση της αξίας του αποτελέσματος.  Το καλό δεν είναι θεωρητικό. Η ηθική είναι, κατά βάση, πρακτικής φύσεως άρα απαιτείται καταβολή προσπάθειας. Οι ηθικές αξίες είναι οδηγοί μας προς την πράξη. Οι αξίες μας σαρκώνονται  και βιώνονται με τη δύναμη των αρετών μας. Συνήθως ομιλούμε  για μια ολιστική Αρετή, ουσιαστικά ,όμως υπάρχουν πάρα πολλές επιμέρους αρετές, που είναι  πολλές όσες και οι αξίες μας. Μοναδικές, όπως μοναδικά είναι και τα ελαττώματά μας. Η ευγένεια, όμως, είναι το κατώφλι όλων των αρετών.

 
Επίλογος
Η ευγένεια είναι μια μυσταγωγία - τελετουργία προς κάτι ανώτερο στην κλίμακα του ευάρεστου- ωραίου- κάλλους, πάντα όμως είναι συντεταγμένη με την αλήθεια και έχει ως απώτερο  μόνιμο και  κύριο σκοπό το αγαθό. Εάν ένα από αυτά βασικά χαρακτηριστικά δεν συντρέχει τότε η ευγένεια χάνει την ουσία της, ως αρετής, υποβαθμίζεται σε  απλή επιτηδειότητα, οπότε καθίσταται, όντως, και επικίνδυνη ακόμη.
            Εκτιμάται ότι η ευγένεια στοιχίζει λίγο, αλλ’ αξίζει  πάρα πολύ. Η αληθινή ευγένεια είναι σαν το καθαρό χρυσάφι που δεν οξειδώνεται, αλλά προσεγγίζεται  με μεγάλη δοκιμασία και καλλιέργεια. Η απόσταση μεταξύ της αοργησίας και της κολακείας είναι ελάχιστη και η ευγένεια βρίσκεται πάντα  ανάμεσά τους. Ως  κορυφή της Αρετής  «επί ξυρού ίσταται ακμής».   Η αληθινή ευγένεια είναι άλγημα και κατάκτηση που απαιτεί υψηλή κριτική δύναμη,  ικανή λεπταισθησία και  πίστη στέρεη στο αγαθό.
            Η  ευγένεια είναι το Α και το Ω  όλων των επιμέρους αρετών, ήτοι η ψυχή και  η πεμπτουσία  της ολιστικής Αρετής, που ως ανάδυση ταυτίζεται με την ευγένεια της ψυχής μας. Το είχε ήδη επισημάνει και ο Πλάτωνας[6].
Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, τη μεγάλη προσπάθεια για κατάκτηση των αρετών από την «απλούστερη», την αληθινή ευγένεια,  που συνιστά  το  ενδόσιμο  όλων και δεν τις εγκαταλείπει σε όλο το ανέβασμά τους προς την ανυστερόβουλη αγάπη. Και ας μη λησμονούμε ότι  «Η ευγένεια των συναισθημάτων είναι κατά πολύ ανώτερη  απ’ την ευγένεια του αίματος»(Ο. Φεγιέ).

                                                                                                                   Δημήτρης Κ. Μπάκας
                                                                                                                       12    Ιαν.  2019




[1] Ο,τιδήποτε δίνει εύλογη αφορμή για σκέψη ή ενέργεια
[2]    « α γαρ δει μαθόντες ποιείν, τούτα ποιούντες μανθάνομεν».
[3]  άραγε ο οδηγός του οχήματος που περιγράφεται στο προοίμιο είπε τουλάχιστο  ένα «συγγνώμη» στον δυστυχή νέο και τον πατέρα του!
[4] Για το χαμόγελο, χάδι και χιούμορ θα  υπάρξει επόμενη  ξεχωριστή ανάλυση.
[5] « δεν υπάρχει τίποτε τόσο ωραίο και τόσο  εύλογο, όσο το να είμαστε άνθρωποι καλοί και καταπώς πρέπει» (Μονταίνιος).
[6] «ευγένεια εστιν αρετή ευγενούς ήθους και ευαγωγία προς λόγους τε και πράξεις».

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου