Η ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΩΣ ΑΡΕΤΗ Γράφει ο Δημήτρης Κ. Μπάκας

Προοίμιο

Η δημιουργία συνθηκών  ενός  βιώσιμου μέλλοντος για τα παιδιά μας αποτελεί προφανώς το βασικό πρόταγμα και στοίχημα συνάμα της γενιά μας. Ασφαλώς, δεν θα πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι βλέποντας τον κατακλυσμό  δυσεπίλυτων κοινωνικών και όχι μόνον προβλημάτων. Η χωρίς προηγούμενο   τεχνική ανάπτυξη που μας προσφέρει έναν ασύλληπτο σε όγκο υλικά αγαθά και ανέσεις δεν μας εξασφάλισε ικανοποιητική ευτυχία! Ο φόβος και ο τρόμος καλά κρατούν. Ο μεγαλύτερος εχθρός του ανθρώπου παραμένει ο ίδιος ο άνθρωπος. Η ειρήνη, η κοινωνική δικαιοσύνη, η δημοκρατία, η ισονομία, η αρμονική συνύπαρξη μεταξύ των ανθρώπων και η αντιμετώπιση του φυσικού περιβάλλοντος βρίσκονται δυστυχώς σε μια διαρκή κρίση.

Η παιδεία  με την ευρύτερη έννοιά της συνιστούσε, συνιστά  και θα συνιστά τον ισχυρότερο παράγοντα ανάδυσης δύναμης για εξέλιξη του ανθρώπου.  Είναι οδοδείχτης της ζωής! Η διάπλαση του ανθρώπου συμπεριλαμβάνει  τη διδασκαλία και την αυτοδιδαχή. Δεν είναι μια καθαρή γνώση, αλλά μια ευρύτερη καλλιέργεια που  επιτρέπει την κατανόηση της ανθρώπινης ύπαρξης  ενταγμένης στην κοινωνία και τον κόσμο, ώστε να ευνοείται η ανάπτυξη ανθρώπων ως πρoσώπων. Η παιδεία μετεξελίχθηκε σε εκπαίδευση και είναι πολυδιασπασμένη σε πολλούς κλάδους σπουδών, λόγω της άμεσης ανάγκης κάλυψης του όγκου των πληροφοριών. Ταυτόχρονα όμως ανεφύησαν πολλά τυφλά σημεία γνώσης.

Εισαγωγή

Ο σημερινός άνθρωπος, παρά το ότι θεωρεί τον εαυτό του ως το κέντρο του κόσμου, συνεχίζει να ζει μέσα στο άπειρο. Η νοητική μας ικανότητα δυσκολεύεται να συλλάβει τα ολικά προβλήματα. Το ουσιώδες διασκορπίζεται μέσα στην υπερεξειδίκευση, που επέφερε μεν τον κατακερματισμό της εργασίας αλλά και το τεράστιο μειονέκτημα της κατάτμησης της γνώσης. Η ανθρώπινη νοημοσύνη για να αντιληφθεί την πραγματικότητα συνήθως την κατακερματίζει απλοποιώντας τα προβλήματα. Σωστή γνώση είναι αυτή που τοποθετεί κάθε πληροφορία στο πλαίσιό της και ει δυνατόν στο σύνολο στο οποίο εγγράφεται.

 Οι άπειρες εξειδικευμένες πληροφορίες, που μας κατακλύζουν, είναι κατάλληλες για τεχνικές εφαρμογές. Όμως, δεν έχουν  τη δυνατότητα να συνδυαστούν για να τροφοδοτήσουν μια ολοκληρωμένη γνώση που θα οδηγήσει σε μια συγκροτημένη σκέψη, ώστε να πετύχουμε μια καθοδήγηση της ζωής μας. Η επιστημονική και τεχνολογική  υπερανάπτυξη που προκαλεί αξιοθαύμαστες ανακαλύψεις  έχει θέσει σε δεύτερη μοίρα την κλασσική παιδεία που τρέφει τη γενική νοημοσύνη και αντιμετωπίζει τις σοβαρές αναζητήσεις του ανθρώπου. Η γνώση κρατιέται από ειδικούς και  στην ουσία προκαλείται ένα είδος ελλείμματος υπευθυνότητας, καθόσον η κοινωνία και η δημοκρατία απαιτούν πολίτες ευρείας παιδείας.

 Σε κάθε μετάδοση πληροφορίας και επικοινωνίας αναπτύσσεται και αταξία (θόρυβος). Πολλές φορές το συναίσθημα, το μίσος, ο έρωτας ή η φιλία  μπορούν να μας τυφλώσουν, όπως φυσικά και το ατομικό μας συμφέρον. Η συναισθηματικότητα μπορεί να πνίξει τη γνώση, όπως μπορεί και να την εμπλουτίσει. Η καθαρή επιστημονική γνώση δεν μπορεί να επιλύσει από μόνη της τα φιλοσοφικά, τα ηθικά και τα αισθητικά προβλήματα. Η αυταπάτη είναι αστείρευτη πηγή λαθών, καθόσον ο εγωκεντρισμός  και η τάση επίρριψης στον άλλον της αιτίας του κακού συνεργούν στο να ψεύδεται ο καθένας μας στον εαυτό του, χωρίς να το αντιλαμβάνεται.

Ο Λόγος, το κύριο όργανο αντίληψης της πραγματικότητας, μάς προστατεύει από το λάθος και την ψευδαίσθηση. Εντούτοις, πολλές φορές εκφυλίζεται σε απλή εκλογίκευση. Δεν πρέπει να λαμβάνονται αποφάσεις ζωής μόνον με το λόγο, αλλά ουδέποτε επιτρέπεται να λείπει ο λόγος από τη λήψη απόφασης.  Οι δυϊσμοί που είναι διαισθητικά ορθοί, συνήθως  λογικά είναι απαράδεκτοι. Ψυχή-σώμα, πνεύμα –ύλη, συναίσθημα –λογική κοκ συνιστούν παραδείγματα, όπου το λάθος και η αλήθεια χάνονται συνήθως. Τα συστήματα των ιδεών( θεωρίες, ιδεοληψίες ) κυρίως όταν είναι κλειστά οδηγούν σε φοβερά λάθη. Τα εγγράμματα  και τα στερεότυπα, τα οποία είναι τόσο απαραίτητα για την ατομική και κοινωνική ύπαρξή μας και στα οποία πιστεύουμε πολλές φορές, εάν δεν έρχονται σε διαρκή διάλογο με την πραγματικότητα, μας οδηγούν στον φανατισμό. Οι μύθοι και οι ιδέες είναι ο γόνιμος αλλά και επικίνδυνος συνάμα χώρος για την  αλήθεια και το λάθος.

 Ήδη, αναγνωρίζεται  παγκοσμίως σχεδόν μια κοινή ανθρώπινη φύση, ένα επίτευγμα της πολιτισμικής εξέλιξης. Οι επιστήμες έχουν συμβάλει σημαντικά στην μελέτη της ανθρώπινης συνθήκης αλλά η όλη υπόσταση παραμένει ημιτελής και άγνωστη, γιατί είναι διαμελισμένη μεταξύ της φιλοσοφίας,  των επιστημών, της ιστορίας και των τεχνών. Ο άνθρωπος έχει ταυτόχρονα μια βιολογική-φυσική υπόσταση, αλλά και μια ψυχική-πνευματική-κοινωνική. Απαιτείται μια σύνθεση της επιστημονικής παιδείας με  μια κλασσική παιδεία-καλλιέργεια, ώστε να διαπλαστεί ένα ανθρώπινο ον μέσα στον κόσμο, του οποίου αποτελεί ένα μέρος του. Κάθε ανθρώπινο ον  φέρνει μέσα του όλη τη ζωή αλλά επίσης και  όλο σχεδόν το σύμπαν. Η συμβολή της κλασσικής καλλιέργειας παραμένει ουσιώδης, καθόσον παρέχει γνώσεις, αξίες, σύμβολα που προσανατολίζουν και οδηγούν τις ανθρώπινες ζωές.  Μέγιστο μέρος της προετοιμασίας για τη ζωή.

Ο εικοστός αιώνας επιβεβαίωσε σε μεγάλο βαθμό τα ανθρώπινα όρια της γνώσης. Η ζωή μας, το ωραιότερο δώρο, που είναι εξαρτημένη και από  τυχαία γεγονότα, συνιστά ένα στοίχημα που ενσωματώνει την αβεβαιότητα στην πίστη ή την ελπίδα. Άρα, απαιτείται μια στρατηγική τέχνη για την προετοιμασία της ζωής μας με θεώρηση όλου του πεδίου δραστηριοτήτων μας, όλων των αναγκών, όλων των αξιών και συνεχή αναζήτηση σημαντικών μηνυμάτων σε απρόβλεπτα και απίθανα ακόμη πράγματα.

 Μια σκέψη που θα αντικαταστήσει την μιας κατεύθυνσης αιτιότητα με μια πιο ολιστική αντίληψη για  ενέργεια που να φέρνει σε ένα διαρκή διάλογο όλα τα ενεργήματα και τις αρετές του ανθρώπινου πνεύματος. Μια οργανωμένη συστηματικά δόμηση του είναι μας, ώστε να δημιουργείται ένα αρμονικό όλο, από το οποίο αναδύονται ποιότητες που δεν αναπτύσσονται σε μεμονωμένες κατευθύνσεις. Προκύπτει λοιπόν μια ουσιαστική μεταρρύθμιση της νοοτροπίας μας, μια στροφή σε μια μάθηση πολύτροπη που θα  ευνοούσε την ανάδυση μιας πληρέστερης νοημοσύνης.

Ολιστική νοημοσύνη ως αρετή

Οι Έλληνες, πρωτοπόροι στην παιδεία που είχε ως αντικείμενο αυτό τούτο το ανθρώπινο είναι προσωποποιούσαν τη νοημοσύνη με Θεά. Της είχαν δώσει το όνομα  Μήτις και την θεωρούσαν ως την πρώτη σύζυγο του Δία και την Μητέρα της Θεάς της Σοφίας Αθηνάς (όντως υπέροχος  συμβολισμός!). Συνιστούσε το σύνολο των διανοητικών ικανοτήτων, που συνδυάζουν διαίσθηση αγχίνοια, πρόβλεψη, ευελιξία πνεύματος, άγρυπνη προσοχή, αίσθηση επικαιρότητας κοκ. Ο Οδυσσέας ονομαζόταν πολυμήτις.

Το ανθρώπινο πνεύμα, η ύπατη ανάδυση του εγκεφάλου μας,  είναι θέμα διαρκούς εξάσκησης πέραν των γενετικών κληροδοτημάτων μας. Η ανάπτυξη των γενικών ικανοτήτων ευνοεί τελικά την ανάπτυξη και των ειδικών ακόμη ικανοτήτων, καθόσον προστίθενται  συμπληρωματικά και οι αναδύσεις του όλου. Όσο πιο ισχυρή είναι η  νοημοσύνη τόσο πιο μεγαλύτερη είναι η ικανότητα να επεξεργάζεται περισσότερα ειδικά προβλήματα. Οργανώνει τη χρησιμοποίηση των συνολικών γνώσεων σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση. Συνιστά τη στρατηγική τέχνη μάθησης της γνώσης,  που συνδυάζει τα πλεονεκτήματα της ανάλυσης και της σύνθεσης. Μια ικανότητα πνευματικής περιπλάνησης μέσα στο άγνωστο και αβέβαιο αναζητώντας το μέγιστο των βεβαιοτήτων για δράση.

Με αυτή την νοητική ικανότητα ο άνθρωπος αναπληρώνει όλες τις βιολογικές αδυναμίες έμβιων και πραγματώνει αυτό που είπε ο Σοφοκλής: «πολλά τα δεινά κουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει». Δεινός είναι αφενός αυτός που προκαλεί δέος και τρόμο ο επικίνδυνος αλλά και ο καταπληκτικά δυνατός, αξιοθαύμαστος, γιατί είναι επιδέξιος και, βρίσκει πάντα λύσεις. Είναι ο πολυμήχανος και ο πολύτροπος. Αυτός που προσδιορίζει τον εαυτό του και αυτοπραγματώνεται. Με αυτή την ικανότητα έχει χαρακτηριστεί, ως   homo sapiens, demens, faber, ludens, economicus κοκ. Η δυνατότητα αυτή οφείλεται στην ανάπτυξη της λογικής του, αλλά δεν αρκεί για να αναγορευτεί  ανθρώπινη αρετή. Χρειάζεται και η βούληση, η παιδεία, η συνήθεια, η μνήμη κλπ. και προπαντός μια επίκτητη διάθεση για πράξη του καλού. Το καλό δεν είναι απλά προς θεώρηση αλλά ορίζεται μέσα σε προσπάθεια. Η ανθρώπινη αρετή συνιστά δύναμη για πράξη του αγαθού. Το καλό εν πνεύματι και εν αληθεία. Τότε αναδύεται η ανθρωπινότητα. Είναι λοιπόν απαραίτητες τόσο οι θετικές όσο και οι ανθρωπιστικές επιστήμες και οι τέχνες και προπαντός το παράδειγμα. Το ανθρώπινο γίγνεσθαι άγεται σε αρμονική ανάπτυξη με την ισόρροπη οργάνωση γνώσης με τα συναισθήματα και την  ηθική στάση έναντι του κοινωνικού συνόλου δια βίου καλλιέργειας και αγωγής.

Η αρετή ενός υποκειμένου είναι η ψυχική ισχύς  να μη απατάται από τις υποκειμενικές συνήθειες, επιθυμίες,  φόβους  ή τα φαινόμενα. Αναπτύσσεται με τη διαρκή μάχη ενάντια στο λάθος και την πλάνη κατά του αισθητικώς απαράδεχτου και του γενικού κακού. Τρέφεται με  την άσβηστη περιέργεια του άγνωστου, την πολύτροπη μάθηση και τη βίωση της αβεβαιότητας ως μόνιμης συνθήκης της ζωής μας. Ανήκει στις «επαινετές έξεις». Συνιστά την ειδοποιό διαφορά που επιβεβαιώνει την υπεροχή του ανθρώπου στο βασίλειο των όντων. Αυτό δηλαδή που είμαστε, το  αποτέλεσμα που καταφέραμε να γίνουμε και ήταν αδύνατο να γίνει χωρίς τους συνανθρώπους μας. Η αρετή της ολιστικής νοημοσύνης συνιστά το κατώφλι(ουδό) της ανθρωποποίησής μας.

   Σχολιασμός και συμπεράσματα 

Η ανθρώπινη προσωπικότητα, που συνιστά τον απώτερο σκοπό της αγωγής, είναι η ισόρροπη και αρμονική βιωματική πλήρωση όλων των αξιών. Οι αξίες( μόνον ο άνθρωπος μορφώνει αξίες) συνιστούν τις πιο αντικειμενικές ανθρώπινες αρχές διάπλασης και συνύπαρξης και καθορίζουν σε  σημαντικό βαθμό τη συμβίωση και ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών και των μελών της συνάμα.

Η δημιουργική  αρχιτεκτονική των αξιών μας οφείλει να καθιστά δυνατή την ισόρροπη και αρμονική βιωματική προσέγγιση σε όλες τις αξίες, να τις καθιστά ισότιμα ορατές. Καθόλου εύκολο στην πράξη γι’ αυτό απαιτείται δια βίου άσκηση. Η θέα των αξιών δε μοιάζει να γίνεται σε καθρέφτη τοίχου, αλλά σε επιφάνεια λίμνης, που όταν είναι καθαρή και γαλήνια, απεικονίζει πιστά το τοπίο σε μεγάλο βάθος, εάν όμως είναι ταραγμένη από επιρροές και προτιμήσεις δογματικές, προκαλείται δαλτωνισμός και παραμορφώσεις.

Η σύνθεση των αξιών αυτοπραγμάτωσης γίνεται με προσωπική δέσμη αναλογιών- αποχρώσεών , αλλά πάντοτε αρμονικά μέσα σε μέτρο άριστο , χωρίς το οποίο το άτομο κατά κανόνα ξεπερνάει τα όριά του και περιπίπτει στην κολάσιμη  ύβρη.

Κάθε αρετή είναι σύνθεση αξιών και συνιστά μια κορυφή ανάμεσα σε  δυο ελαττώματα, η κόψη ανάμεσα σε δυο αβύσσους. Η «μεσότης» του Αριστοτέλη δεν ταυτίζεται με την μετριότητα, αλλά συνιστά ένα αποτέλεσμα βέλτιστης αναλογικά σύνθεσης αξιών που καταλήγει σε μια  ανάδυση που δεν ανάγεται αποκλειστικά σε μια αξία και η οποία συνιστά ένα ποιοτικά υψηλό ποιοτικό άκρο. 

Οι βασικές αρετές: αυτογνωσία, αυτοεκτίμηση, ενσυναίσθηση, πίστη, αντίληψη  της πραγματικότητας, καλαισθησία, αρετή του συνυπάρχειν, ευσέβεια, δικαιοσύνη,  σεβασμός,  ελπίδα,  φρόνηση, εγκράτεια,  θάρρος, δικαιοσύνη, ανιδιοτελής αγάπη.

Η ασύμμετρη οικονομική ανάπτυξη προκαλεί ασταθείς ισορροπίες  στην κοινωνική λειτουργία. Μια λυσιτελής ανάπτυξη, ως ανάδυση από ένα αρμονικό κοινωνικό –πολιτικό- πολιτισμικό-οικονομικό –εθνικό- θρησκευτικό και δημοκρατικό λαϊκό κλίμα  απαιτεί και μέλη μορφωμένα με βάση την ολιστική παιδεία.

Κάθε ζωντανός οργανισμός για να διατηρηθεί στη ζωή και να αντιμετωπίσει τη βιολογική αταξία και φθορά(εντροπία) χρησιμοποιεί την ζωική του δύναμη που αναδύεται  από την εσωτερική  αυτοοργάνωση των κυττάρων του. Η κοινωνία, ο λαός, το έθνος, η πολιτεία θεωρούνται ως εάν ζωντανοί οργανισμοί και λαμβάνουν ουσιαστικό χαρακτήρα  και  ισχύ ύπαρξης, όταν τα άτομα-μέλη τους αυτοοργανώνονται σε αρμονικό σύνολο, άλλως καταρρέουν. Η πιο σταθερή σύνθεση δημιουργείται, όταν υπάρχει εθελοντική συμμετοχικότητα για συνύπαρξη. Η τάση υπερβολικής ατομοκρατίας που αναδύεται από τις σύγχρονες κοινωνίες  προκαλεί πλήρη σχεδόν αδιαφορία για συμμετοχή στις κοινές υποθέσεις πέραν των ορίων ατομικού συμφέροντος.

Η επιβίωση και απόδοση κοινωνικού έργου προϋποθέτει αντίστοιχο ατομικό ενδιαφέρον, πάθος και έρωτα για το γενικό καλό. Η τάση που επικρατεί τα τελευταία, κυρίως, χρόνια για εξασφάλιση των ατομικών απολαύσεων με ευθύνη των άλλων και ειδικά μόνον από το κράτος συμβάλλει στη διάλυση κάθε κοινωνικού δεσμού.  Απαιτείται καλλιέργεια αισθημάτων και διαθέσεων της κοινωνικής διαβίωσης σύμφωνα με τους νόμους. Οι « αστυνόμοι οργαί» του Σοφοκλή.  Κοντολογίς κρίνεται επείγουσα  η ανάπτυξη της αρετής του συνυπάρχειν, όπως εκφράζεται κυριολεκτικά με την ιαπωνική λέξη amae. Ήτοι το κοινό υπέροχο συναίσθημα που αισθάνεται κάποιος, όταν ανήκει σε ένα σύνολο στο οποίο θέλει να ανήκει και ταυτόχρονα το σύνολο τον θέλει ως μέλος του. Ιδανικός ελκυστής και  πόλος έλξης είναι το διαρκές πρόταγμά μας και ύπατη αξία,  η ανθρωπινότατα για  μια καλύτερη πραγματικότητα.

  Επίλογος

Για να υπάρξουν συνθήκες βιώσιμου μέλλοντος είναι απαραίτητο να υπάρξει και αντίστοιχη ολιστική παιδεία από την οποία θα αναδύεται μια ολιστική νοημοσύνη ως αρετή, που καθιστά τα μέλη της ικανά να δημιουργήσουν συνθήκες αυτονομίας, αυτοδικίας και αυτοτέλειας. Τούτο σημαίνει ότι απαιτείται μια συνεχής δημιουργική δράση προσώπων που θεωρούν το γενικό καλό παράλληλα και με προτεραιότητα έναντι του ατομικού που επιτάσσει συμμετοχικότητα και υπευθυνότητα.

 Αυτή είναι απόλυτη ανάγκη και «η ανάγκη κρατεί πάντων». Τα προβλήματα είναι ανυπέρβλητα για μεμονωμένα άτομα. Η νοοτροπία  κατοχύρωσης των απολαύσεών μας  από το κράτος και μόνον εκτιμάται ως εσφαλμένη. Κράτος δεν είναι νοητό χωρίς την πολιτεία και πολιτεία είμαστε εμείς τα μέλη της κοινωνίας. Χωρίς τη δική μας συμμετοχική δημιουργικότητα δεν διαμορφώνονται συνθήκες αυτονομίας.

 Η ανάθεση του παραπάνω έργου σε απόλυτα εξειδικευμένους είναι μερικώς ορθή και μας βολεύει επιφανειακά. Αλλά τα μεγάλα κοινωνικά θέματα ζωής είναι ευθύνη όλων μας και απαιτείται η συμμετοχή μας. Αλλά αυτό προϋποθέτει να υπάρξει μια εμπεριστατωμένη άποψη, η «δόξα» για τα καίρια θέματα, ώστε να συμβάλλουμε στην εκλογή των κατάλληλων για το χειρισμό τους.

Απαιτείται μαζί με την εξειδικευμένη παιδεία και μια γενικότερη, ολιστική, από την οποία θα αναδύεται μια ολιστική νοημοσύνη ως αρετή, που θα μας καθιστά ικανά για συμμετοχή μέλη. Και αυτό είναι προσωπικό μας καθήκον, πρόταγμα και στοίχημα της γενιάς μας.

                                                                                           Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                                  Δεκ.2016

Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ. Γράφει ο Δημήτρης Κ. Μπάκας

Προοίμιο

      Η σημερινή , δυτικού τύπου,  Κοινωνία είναι στη γενική έννοια θρυμματισμένη. Κατά περίπτωση μόνον συγκροτούνται «συν-ομαδώσεις». Το συναίσθημα του συνανήκειν δεν είναι εμπεδωμένο σε βασικές κοινές  αξίες. Το εγώ  θεωρείται ως κέντρο του Κόσμου. Κυριαρχεί το ατομικό συμφέρον, που απορρέει, από την ανάγκη υπαρξιακής αυτοσυντήρησης και  αυτο-επιβεβαίωσης. Λησμονούμε ότι υπάρχουμε, επειδή υπάρχει ο διπλανός μας, ο οποίος έχει τις ίδιες με εμάς απαιτήσεις. Οι παραδοσιακοί δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων έχουν  αλλοιωθεί και οι δυνάμεις συνοχής έχουν χαλαρώσει. Ζούμε ουσιαστικά σε μια  κοινωνία που έχει μαζικό χαραχτήρα. Ωστόσο χωρίς, αρμονικά σύνολα ανθρώπων είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν τα τεράστια προβλήματα της ζωή μας γιατί η αντιμετώπισή τους απαιτεί δυνάμεις που ξεπερνούν τις ατομικές μας δυνατότητες. Είμαστε υποχρεωμένοι να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις με τους διπλανούς μας  με την αφομοίωση κοινών αξιών που εμπεδώνονται με δημιουργικό διάλογο μεταξύ μας.

Εισαγωγή

Για τα καυτά προβλήματα της  πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας συνηθίζεται μια συζήτηση σε μορφή διαλόγου. Φυσικά, δεν μπορεί να απορρίψει κανείς την ωφελιμότητα τέτοιων συζητήσεων, γιατί ακούγονται ποικίλες απόψεις και ο θεατής-ακροατής ενημερώνεται σε μεγαλύτερο εύρος και βάθος. Εντούτοις, ενέχουν ένα μεγάλο μειονέκτημα. Τις περισσότερες, αν όχι πάντοτε, περιπτώσεις ο κάθε συνομιλητής προσπαθεί να προβάλει τις θέσεις- απόψεις του και προπαντός προσπαθεί να κερδίσει τις εντυπώσεις. Συνηθισμένο φαινόμενο τα περίφημα προεκλογικά debates για καθαρά λόγους κομματικού εντυπωσιασμού και στη συνέχεια οι κριτικές : «ποιος κέρδισε;», «ποιος έχασε;». Τελικά, ενώ όντως κάθε τέτοια συζήτηση  παρουσιάζεται ως μια ευκαιρία σχετικής πληροφόρησης  δεν αναπτύσσονται εκείνες οι συνθήκες  για ανάπτυξη διαλογικής  δημιουργικότητας.

 Δημιουργικότητα

Βασικότερο πρόβλημα της ζωής είναι η αβεβαιότητα και το μη προβλέψιμο. Οι άνθρωποι το βιώνουμε πολύ έντονα. Οι χαοτικές καταστάσεις ξεπερνούν τη δική μας πρόβλεψη, έλεγχο και χειρισμό. Και όμως από αυτά τα μη ελεγχόμενα πλήρως συστήματα αναφύεται κάτι καινούργιο. Είμαστε αναγκασμένοι να αγκαλιάσουμε και να ζήσουμε με τις αβεβαιότητες και αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργικότητα. Η λογική και γραμμική συλλογιστική έχουν πάντα τη θέση τους αλλά η δημιουργικότητα που αναδύεται από μια ασάφεια μάς δείχνει ότι η πραγματική ζωή χρειάζεται κάτι παραπάνω. Αυτό το γνωρίζουν ανέκαθεν οι δημιουργικοί καλλιτέχνες και οι ποιητές. Χρειάζεται μια αισθητική έννοια για το τι ταιριάζει; πού; τι είναι αρμονικό; ποιο θα αναπτυχθεί; και ποιο θα πεθάνει;

Οφείλουμε και μπορούμε να γίνουμε συνεργάτες με την αβεβαιότητα, είτε ως άτομα είτε ως σύνολα. Πολλοί πιστεύουν πως η δημιουργικότητα είναι ένα «δώρο», που το έχουν λίγοι. Τη θεωρούν  μια απόκλιση από το φυσιολογικό. Αυτό είναι ένας μύθος, όπως και το ότι η δημιουργικότητα ανήκει σε όσους ανήκουν στις καλές τέχνες που παράγουν κάτι καινούργιο. Η δημιουργικότητα βρίσκεται σε κάθε βήμα της ζωής μας γιατί έχει την έννοια της υπέρβασης των όσων γνωρίζουμε, της κατάκτησης και μιας ευρύτερης «αλήθειας» των πραγμάτων. Οι αγκυλωμένες βεβαιότητες σχετικά με τον κόσμο, οδηγεί το μυαλό μας σχεδόν πάντοτε  σε παραμορφώσεις και λανθασμένες αντιλήψεις της πραγματικότητας. Η αλήθεια δεν είναι στατική, δεν είναι μια άποψη αλλά είναι ένα πλέγμα σχέσεων που μας φέρνουν κοντά ή όχι με τα πράγματα και τους άλλους ανθρώπους. 

Οι καλλιτέχνες κατά τη φάση της δημιουργίας τους προσπαθούν να κρατήσουν μια αίσθηση ανοιχτής ροής της πραγματικότητας χρησιμοποιώντας ποιητικές μεταφορές και ασάφειες που παραπέμπουν σε αναζήτηση απαντήσεων, ηθικών διδαγμάτων και βεβαιοτήτων. Κανένα έργο δεν θεωρείται απόλυτα τελειωμένο. Κανένα έργο δεν αξιολογείται το ίδιο από διαφορετικούς επαγγελματικά ανθρώπους, γιατί ο καθένας το βλέπει από τη δική του οπτική γωνία. Και αυτό είναι ακριβώς το έργο τέχνης, η διαφορετικότητα.

Η μεγαλύτερη χρήση της ανθρώπινης δημιουργικής διανόησης δεν γίνεται στην τέχνη, αλλά στις καθημερινές αυθόρμητες πράξεις , με τις οποίες διατηρούμε την κοινωνία μας σε συνοχή. Η δημιουργικότητα πολλές φορές καταλήγει σε κάτι καινούργιο  και μοναδικό. Μια αίσθηση φρεσκάδας φαίνεται να είναι το μόνιμο χαρακτηριστικό της δημιουργικότητας, καθόσον μπαίνουμε στην πραγματική «τυρβώδη ροή» της ζωής, αντιλαμβανόμαστε ότι  στην ουσία όλα είναι πάντα νέα.

 Ανταγωνισμός- συναγωνισμός –ευγενής άμιλλα

Παρατηρούμε τρεις βαθμίδες «συν-εργασίας» των ατόμων που αποβλέπουν σε κάποιο όφελος, αλλά διαφέρουν ποιοτικά, ως προς το σκοπό και τη μέθοδο. Τον ανταγωνισμό με αποτελέσματα πιο εμφανή , αλλά καταστροφικό για τις ανθρώπινες σχέσεις και τον ίδιο τον άνθρωπο, λόγω αντιπαλότητας και μη τήρησης των ορίων ηθικής συμπεριφοράς. Γεμάτη η εποχή μας από τέτοια παραδείγματα ανταγωνισμού κυρίως στον οικονομικό κερδοσκοπικό τομέα. Το κέρδος αποτελεί κορυφαία επιδίωξη, τουλάχιστο, στις μέρες μας!

Ο συναγωνισμός, με αμβλυμμένη συναγωνιστική έννοια, βρίσκεται πιο κοντά στην ευγενή άμιλλα, που συνιστά εξιδανικευμένη έννοια για την οποία ο Αριστοτέλης είπε: «Ένθα γαρ άμιλλα ενταύθα και νίκη εστί». Η όλη συν-εξέλιξη οφείλεται κυρίως σε έναν υγιή συναγωνισμό και στην ευγενή άμιλλα. Οι άνθρωποι χωρίς αντιπαλότητες  έρχονται πιο κοντά, αμιλλώνται για την ατομική βελτίωση, που συμβάλλει και στο γενικό καλό.

Τα άριστα, όμως, επιτεύγματα αναδύονται από ένα πιο λεπτοφυές επίπεδο συνεργασίας, που υπερκαλύπτει και τον συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα. Από τον δημιουργικό  και γόνιμο διάλογο.

Ο διάλογος ως κρίσιμη φάση δημιουργικότητας

Στις ανθρώπινες σχέσεις ο διάλογος  δεν πρέπει να θεωρείται, ως μια απλή ανταλλαγή απόψεων, ούτε μια συζήτηση με την έννοια χτυπημάτων «πέρα δώθε», δίκην παιχνιδιού επιτραπέζιας αντισφαίρισης (πιγκ πονγκ). Ο ουσιαστικός διάλογος συνιστά δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ανάδυσης νέων απόψεων, συγκλίσεων και λύσεων. Συνήθως, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι άνθρωποι προσέρχονται με «μη διαπραγματεύσιμες πεποιθήσεις»  (κόκκινες γραμμές) , που δύσκολα μπορεί  να κατανοηθούν ή να ερμηνευτούν ως έχουν. Εντούτοις σε ένα δημιουργικό διάλογο οι απόψεις αυτές μπορεί και πρέπει να κοινοποιηθούν, αλλά να παραμείνουν για λίγο στην άκρη μέχρι να βρεθεί ικανός τρόπος ικανοποίησης  κατά την διαδικασία της διαλογικής δημιουργικότητας.  Όσες περισσότερες και ποικιλότερες απόψεις ακούγονται τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει να αναδυθεί η πιο λυσιτελής απόφανση με την προϋπόθεση  να αναπτυχθεί και κλίμα συναίνεσης , κατανόησης για σύνθεση  και σύγκλιση απόψεων. Το ευτυχέστερο αποτέλεσμα εκδηλώνεται πολλές φορές ξαφνικά, όταν η κοινή ειλικρίνεια επικρατήσει και αναγνωρίσει την πιο αρμοστή λύση. Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η  συν-ομιλία πλημμυρίζει από δημιουργικότητα. Τότε, λέμε, επικρατεί η «δημιουργική ασάφεια».

 Μια φάση κρισιμότητας που δεν πρέπει να ξεπεράσει τα όρια ευπρέπειας και ειλικρίνειας.  Όντως μια τέτοια πολύτιμη φάση αναπτύσσεται σε όλα τα είδη δημιουργίας σε κάθε τέχνη. Και ο  ουσιαστικός διάλογος είναι τέχνη όπως η στρατηγική και  η πολιτική. Πρόκειται για μια ουσιαστική και γόνιμη διαδικασία ανάλυσης, σύγκρισης, επιλογής και σύνθεσης, που καταλήγει σε υλοποιήσιμο αποτέλεσμα. Είναι «κρίση», δηλαδή λήψη απόφασης. Τα θέματα αναλύονται ελεύθερα, σε λεπτότερα στοιχεία που αντιπαρατίθενται και ανασυντίθενται σε νέες απόψεις και συνδυασμούς. Από την αρμονική αυτή σύνθεση αναδύονται νέες προσεγγίσεις  που οδηγούν σε λύσεις που σχεδόν καμία από τις μεμονωμένες απόψεις δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει. Τότε, και μόνον τότε, το κάθε μέρος αναλαμβάνει με καλή διάθεση και ευπρέπεια την αληθή ευθύνη του έναντι της όλης διαδικασίας.

Συνήθως οι συνθήκες  δημιουργικού  διαλόγου αιφνιδιάζουν θετικά, γιατί αναδύονται απροσδόκητες ιδανικές   λύσεις. Οι συνομιλητές θεωρούν τον εαυτό τους νικητή [win win], γιατί έχουν συμβάλει στο αναδυόμενο  κοινό αποτέλεσμα. Δεν έχουμε, τότε, έναν  απλό συμβιβασμό. Ο συμβιβασμός συνήθως είναι χειρότερος από  την ήττα, ακόμη και ως έντιμος, γιατί όλοι αισθάνονται  ότι υπέκυψαν στην ανάγκη και συνήθως χωρίζονται σε νικητές και ηττημένους.

Απόλυτοι  κανόνες  γόνιμου και δημιουργικού διαλόγου δεν μπορούν να καθοριστούν παρά μόνον βασικές αρχές, καθόσον κάθε συζήτηση, ως ζωντανή εξέλιξη, θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στο αντικείμενο που εξετάζεται, αλλά και στις ποιότητες και δυνατότητες των συνομιλητών. Η ομάδα εργασίας για να αποδώσει το θετικότερο αποτέλεσμα οφείλει:

·         Να εργάζεται μέσα σε σχετικά ανοιχτό  και ελεύθερο ορίζοντα ενδιαφέροντος(πχ Πατρίδα) και όχι ως  μια κλειστή οστεοποιημένη ομάδα εναντίον άλλων ομάδων.

·         Τα μέλη πρέπει να αισθάνονται ελεύθερα στη διατύπωση απόψεων μέσα σε πνεύμα αλληλοκατανόησης , χωρίς εμμονές, εγγράμματα, δοξασίες  και  δογματικές  πεποιθήσεις.

·         Η ομάδα εργασίας στον χρόνο επεξεργασίας του συγκεκριμένου θέματος θα πρέπει να συνιστά οντότητα, ήτοι υποκείμενο- πρόσωπο, ώστε να μπορεί να φθάσει σε σημείο συνεξέτασης και επεξεργασίας ταυτόχρονα μεγάλου αριθμού  προτάσεων από τις οποίες θα είναι δυνατόν να αναδυθούν νέες λύσεις.

            Ο δημιουργικός διάλογος αναπτύσσει σχέσεις μεταξύ προσώπων

 Ο βασικός κρίκος συνοχής της Κοινωνίας είναι η σχέση  ισοτιμίας «πρόσωπο» με «πρόσωπο» που εξαρτάται από τρεις βασικούς παράγοντες αφομοίωσης των κοινών αξιών:

·         Η αυθεντικότητα (η ειλικρίνεια και η γνησιότητα). Οι προσωπικές «αλήθειες» συνήθως αποκλίνουν. Κανένας δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Η  «αλήθεια» μας περνάει  μέσα από την «αλήθεια» του άλλου και αυτή η κοινή επιθυμία για την αλήθεια επιζητά  μετριοφροσύνη, υποχωρητικότητα και καλή διάθεση. Ο παραγλωσσικός κώδικας επικοινωνίας μας (έκφραση του προσώπου, η τύρβη, η στάση κλπ.) μεταδίδει ένα μεγάλο όγκο ατεκμηρίωτων  πληροφοριών  και  αλλοιώνει ενίοτε   την αλήθεια.

·          Η υπευθυνότητα. Το βασικό στοιχείο  της προσωπικότητας και της ηθικής  στάσεως έναντι ενός κοινού σκοπού αποτελεί εγγύηση επιτυχίας.

·          Η  καλή διάθεση ( ευγένεια),είναι στοιχείο γόνιμου κλίματος για ομαδική σχέση και αρμονία.

·         Η  πίστη στο κοινό αποτέλεσμα της συνεργασίας( αξία της ιερότητας).

Όταν οι  τέσσερις  παραπάνω προϋποθέσεις, που αντανακλούν αντίστοιχα στις θεμελιώδεις  αξίες (αλήθεια, αγαθό,  κάλλος και ιερότητα) συντρέξουν και συντεθούν αρμονικά, τότε η ανθρώπινη ψυχή συγκινείται, «ερωτεύεται», ούτως ειπείν, τον υπέρτερο σκοπό και καθίσταται ευεπίφορη. Φωτίζεται από την αληθινή ειλικρίνεια. Προσανατολίζεται στον αγαθό χαρακτήρα της υπευθυνότητας για επίτευξη  σκοπού. Ευφραίνεται από την ωραιότητα της καλής διάθεσης. Πληρούνται, τότε, οι βασικές προϋποθέσεις του σεβασμού της προσωπικότητας και της προσωπικής ελευθερίας των μελών, οπότε  ξανοίγεται ο ελεύθερος χώρος προσωπικής  ευθύνης και αφομοίωσης κοινών αξιών. Η ηθική συνείδηση, χώρος ριζώματος των αξιών μας, καθίσταται αξιογόνος και αναδύονται νέες αξίες υψηλής  λεπτότητας, όπως  η εμπιστοσύνη, η αλληλεγγύη, η φιλότητα και η αγάπη.

Συμπεράσματα

Σε σύνθετα προβλήματα από μια αρμονική σύνθεση μέσα στο πλαίσιο της «χρυσής σύνθεσης[τομής] και του άριστου μέτρου (μετριοπάθεια)  αναδύονται  οι βέλτιστες  λύσεις από τις οποίες επωφελούνται όλοι. Οι ισορροπίες, όμως, είναι  λεπτές και  αναφύεται το φαινόμενο της  «δύναμης της αδυναμίας. Δηλαδή, ο ασθενέστερος κρίκος έχει μεγαλύτερη επικινδυνότητα θραύσης, άρα οι παραπάνω όροι «δημιουργικής ασάφειας» ( ειλικρίνεια, καλή διάθεση, υπευθυνότητα και πίστη στο όλο) έχουν πολύ λεπτότερα όρια και υφίσταται άμεσος κίνδυνος να εμφιλοχωρήσει ο εκβιασμός.

            Στον sui generis, εξαιρετικό διάλογο, τον εσωτερικό  μας διάλογο, ο λόγος, τα συναισθήματα και η βούλησή μας για ηθική ενέργεια πρέπει να βρίσκονται σε έναν  γόνιμο και δημιουργικό διάλογο. 

            Όλες οι αξίες πρέπει να θεωρούνται  ταυτόχρονα μέσα στο πλαίσιο της χρυσής αναλογίας (τομής)  και του μέτρου. Είναι επικίνδυνο το να κυριαρχεί σε απόλυτο βαθμό μία αξία και καταστροφικό το να παραβλέπεται τελείως μια άλλη αξία. Στη φύση οι δυνάμεις ανταγωνισμού  εξισορροπούνται από τις δυνάμεις  συνοχής και συνεργασίας που συνιστούν τη ζωογόνο δύναμη της ζωής.

             Ο  δημιουργικός διάλογος φέρνει όλα τα όντα της φύσης σε αρμονική σύνθεση, ακόμη και τα αντίθετα, οπότε  αναδύονται νέες δυνάμεις που δεν μπορούν να δώσουν τα επιμέρους στοιχεία. Συνιστά αρετή και απαιτεί δια βίου άσκηση.

            Οι διαφορετικές απόψεις  δεν πρέπει να προκαλούν πόλωση και να υπερβαίνουν τα όρια συνοχής, ώστε να είναι δυνατή  η δημιουργική  αυτοοργάνωση της ομάδας.

            Ο ισχυρότερος δεσμός προσώπων επιτυγχάνεται με τον  δημιουργικό διάλογο.

            Όταν τρεις θεμελιώδεις αξίες (αλήθεια, ωραιότητα και αγαθότητα) , αντίστοιχα ως ειλικρίνεια , καλή διάθεση και υπευθυνότητα συντρέξουν και συντεθούν  αρμονικά δημιουργούν τις υγιείς ανθρώπινες  σχέσεις «πρόσωπο» με  «πρόσωπο». Η λυδία  λίθος για κάθε ανθρώπινης σχέσης, οιασδήποτε ιεραρχικής δομής. Οικογένεια,   κοινωνία και  Πατρίδα.

       Επίλογος

        Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ έχει συμπεριλάβει στους σκοπούς της , ως κύριο μέλημα την ανάπτυξη ενός διαρκούς,  γόνιμου και  δημιουργικού διαλόγου μεταξύ των μελών της και όχι μόνον, ώστε να διερευνηθούν ποικίλα, ζωτικά και πολύπλοκα θέματα τα οποία δεν επιδέχονται μια συγκεκριμένη και απόλυτη λύση, αλλά προσεγγίζονται μόνον, όταν αναλυθούν, συνεξεταστούν με τους περισσότερους δυνατούς συνδυασμούς και συντεθούν ανάλογα τη σπουδαιότητα με τη γνώμη των πολλών.

 Αυτό θα προγραμματίζεται να γίνεται με ομάδες εργασίας μέχρι και είκοσι ειδικών, διαφόρων ειδικοτήτων, αφού πρώτα έχουν ακουστεί οι γενικές κατευθυντήριες οδηγίες και απόψεις των μελών της Κιβωτού και επακολουθήσουν μια ή περισσότερες συνεδρίες, έως ότου βρεθεί ικανοποιητική σύγκλιση απόψεων και λύσεις ή δυνατόν ομόφωνα αποδεκτές.

Οι συνεδρίες θα διεξάγονται μέσα στο πνεύμα του δημιουργικού διαλόγου που περιγράφεται παραπάνω. Τα αποτελέσματα θα δημοσιεύονται ως αποφάνσεις της Κιβωτού.

 Αυτό εκτιμάται ότι συνιστά  ένα ελάχιστο ουσιαστικό έργο προσφοράς στην Πατρίδα μας ως ένα χρήσιμο συλλογικό, διαλογικό και αντικειμενικό αποτέλεσμα.

                                                                                          Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                                     Σεπ 2016

Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ. Γράφει ο Δημήτρης Κ. Μπάκας

Προοίμιο

      Η σημερινή , δυτικού τύπου,  Κοινωνία είναι στη γενική έννοια θρυμματισμένη. Κατά περίπτωση μόνον συγκροτούνται «συν-ομαδώσεις». Το συναίσθημα του συνανήκειν δεν είναι εμπεδωμένο σε βασικές κοινές  αξίες. Το εγώ  θεωρείται ως κέντρο του Κόσμου. Κυριαρχεί το ατομικό συμφέρον, που απορρέει, από την ανάγκη υπαρξιακής αυτοσυντήρησης και  αυτο-επιβεβαίωσης. Λησμονούμε ότι υπάρχουμε, επειδή υπάρχει ο διπλανός μας, ο οποίος έχει τις ίδιες με εμάς απαιτήσεις. Οι παραδοσιακοί δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων έχουν  αλλοιωθεί και οι δυνάμεις συνοχής έχουν χαλαρώσει. Ζούμε ουσιαστικά σε μια  κοινωνία που έχει μαζικό χαραχτήρα. Ωστόσο χωρίς, αρμονικά σύνολα ανθρώπων είναι αδύνατον να αντιμετωπιστούν τα τεράστια προβλήματα της ζωή μας γιατί η αντιμετώπισή τους απαιτεί δυνάμεις που ξεπερνούν τις ατομικές μας δυνατότητες. Είμαστε υποχρεωμένοι να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις με τους διπλανούς μας  με την αφομοίωση κοινών αξιών που εμπεδώνονται με δημιουργικό διάλογο μεταξύ μας.

Εισαγωγή

Για τα καυτά προβλήματα της  πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας συνηθίζεται μια συζήτηση σε μορφή διαλόγου. Φυσικά, δεν μπορεί να απορρίψει κανείς την ωφελιμότητα τέτοιων συζητήσεων, γιατί ακούγονται ποικίλες απόψεις και ο θεατής-ακροατής ενημερώνεται σε μεγαλύτερο εύρος και βάθος. Εντούτοις, ενέχουν ένα μεγάλο μειονέκτημα. Τις περισσότερες, αν όχι πάντοτε, περιπτώσεις ο κάθε συνομιλητής προσπαθεί να προβάλει τις θέσεις- απόψεις του και προπαντός προσπαθεί να κερδίσει τις εντυπώσεις. Συνηθισμένο φαινόμενο τα περίφημα προεκλογικά debates για καθαρά λόγους κομματικού εντυπωσιασμού και στη συνέχεια οι κριτικές : «ποιος κέρδισε;», «ποιος έχασε;». Τελικά, ενώ όντως κάθε τέτοια συζήτηση  παρουσιάζεται ως μια ευκαιρία σχετικής πληροφόρησης  δεν αναπτύσσονται εκείνες οι συνθήκες  για ανάπτυξη διαλογικής  δημιουργικότητας.

 Δημιουργικότητα

Βασικότερο πρόβλημα της ζωής είναι η αβεβαιότητα και το μη προβλέψιμο. Οι άνθρωποι το βιώνουμε πολύ έντονα. Οι χαοτικές καταστάσεις ξεπερνούν τη δική μας πρόβλεψη, έλεγχο και χειρισμό. Και όμως από αυτά τα μη ελεγχόμενα πλήρως συστήματα αναφύεται κάτι καινούργιο. Είμαστε αναγκασμένοι να αγκαλιάσουμε και να ζήσουμε με τις αβεβαιότητες και αυτό επιτυγχάνεται με τη δημιουργικότητα. Η λογική και γραμμική συλλογιστική έχουν πάντα τη θέση τους αλλά η δημιουργικότητα που αναδύεται από μια ασάφεια μάς δείχνει ότι η πραγματική ζωή χρειάζεται κάτι παραπάνω. Αυτό το γνωρίζουν ανέκαθεν οι δημιουργικοί καλλιτέχνες και οι ποιητές. Χρειάζεται μια αισθητική έννοια για το τι ταιριάζει; πού; τι είναι αρμονικό; ποιο θα αναπτυχθεί; και ποιο θα πεθάνει;

Οφείλουμε και μπορούμε να γίνουμε συνεργάτες με την αβεβαιότητα, είτε ως άτομα είτε ως σύνολα. Πολλοί πιστεύουν πως η δημιουργικότητα είναι ένα «δώρο», που το έχουν λίγοι. Τη θεωρούν  μια απόκλιση από το φυσιολογικό. Αυτό είναι ένας μύθος, όπως και το ότι η δημιουργικότητα ανήκει σε όσους ανήκουν στις καλές τέχνες που παράγουν κάτι καινούργιο. Η δημιουργικότητα βρίσκεται σε κάθε βήμα της ζωής μας γιατί έχει την έννοια της υπέρβασης των όσων γνωρίζουμε, της κατάκτησης και μιας ευρύτερης «αλήθειας» των πραγμάτων. Οι αγκυλωμένες βεβαιότητες σχετικά με τον κόσμο, οδηγεί το μυαλό μας σχεδόν πάντοτε  σε παραμορφώσεις και λανθασμένες αντιλήψεις της πραγματικότητας. Η αλήθεια δεν είναι στατική, δεν είναι μια άποψη αλλά είναι ένα πλέγμα σχέσεων που μας φέρνουν κοντά ή όχι με τα πράγματα και τους άλλους ανθρώπους. 

Οι καλλιτέχνες κατά τη φάση της δημιουργίας τους προσπαθούν να κρατήσουν μια αίσθηση ανοιχτής ροής της πραγματικότητας χρησιμοποιώντας ποιητικές μεταφορές και ασάφειες που παραπέμπουν σε αναζήτηση απαντήσεων, ηθικών διδαγμάτων και βεβαιοτήτων. Κανένα έργο δεν θεωρείται απόλυτα τελειωμένο. Κανένα έργο δεν αξιολογείται το ίδιο από διαφορετικούς επαγγελματικά ανθρώπους, γιατί ο καθένας το βλέπει από τη δική του οπτική γωνία. Και αυτό είναι ακριβώς το έργο τέχνης, η διαφορετικότητα.

Η μεγαλύτερη χρήση της ανθρώπινης δημιουργικής διανόησης δεν γίνεται στην τέχνη, αλλά στις καθημερινές αυθόρμητες πράξεις , με τις οποίες διατηρούμε την κοινωνία μας σε συνοχή. Η δημιουργικότητα πολλές φορές καταλήγει σε κάτι καινούργιο  και μοναδικό. Μια αίσθηση φρεσκάδας φαίνεται να είναι το μόνιμο χαρακτηριστικό της δημιουργικότητας, καθόσον μπαίνουμε στην πραγματική «τυρβώδη ροή» της ζωής, αντιλαμβανόμαστε ότι  στην ουσία όλα είναι πάντα νέα.

 Ανταγωνισμός- συναγωνισμός –ευγενής άμιλλα

Παρατηρούμε τρεις βαθμίδες «συν-εργασίας» των ατόμων που αποβλέπουν σε κάποιο όφελος, αλλά διαφέρουν ποιοτικά, ως προς το σκοπό και τη μέθοδο. Τον ανταγωνισμό με αποτελέσματα πιο εμφανή , αλλά καταστροφικό για τις ανθρώπινες σχέσεις και τον ίδιο τον άνθρωπο, λόγω αντιπαλότητας και μη τήρησης των ορίων ηθικής συμπεριφοράς. Γεμάτη η εποχή μας από τέτοια παραδείγματα ανταγωνισμού κυρίως στον οικονομικό κερδοσκοπικό τομέα. Το κέρδος αποτελεί κορυφαία επιδίωξη, τουλάχιστο, στις μέρες μας!

Ο συναγωνισμός, με αμβλυμμένη συναγωνιστική έννοια, βρίσκεται πιο κοντά στην ευγενή άμιλλα, που συνιστά εξιδανικευμένη έννοια για την οποία ο Αριστοτέλης είπε: «Ένθα γαρ άμιλλα ενταύθα και νίκη εστί». Η όλη συν-εξέλιξη οφείλεται κυρίως σε έναν υγιή συναγωνισμό και στην ευγενή άμιλλα. Οι άνθρωποι χωρίς αντιπαλότητες  έρχονται πιο κοντά, αμιλλώνται για την ατομική βελτίωση, που συμβάλλει και στο γενικό καλό.

Τα άριστα, όμως, επιτεύγματα αναδύονται από ένα πιο λεπτοφυές επίπεδο συνεργασίας, που υπερκαλύπτει και τον συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα. Από τον δημιουργικό  και γόνιμο διάλογο.

Ο διάλογος ως κρίσιμη φάση δημιουργικότητας

Στις ανθρώπινες σχέσεις ο διάλογος  δεν πρέπει να θεωρείται, ως μια απλή ανταλλαγή απόψεων, ούτε μια συζήτηση με την έννοια χτυπημάτων «πέρα δώθε», δίκην παιχνιδιού επιτραπέζιας αντισφαίρισης (πιγκ πονγκ). Ο ουσιαστικός διάλογος συνιστά δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ανάδυσης νέων απόψεων, συγκλίσεων και λύσεων. Συνήθως, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι άνθρωποι προσέρχονται με «μη διαπραγματεύσιμες πεποιθήσεις»  (κόκκινες γραμμές) , που δύσκολα μπορεί  να κατανοηθούν ή να ερμηνευτούν ως έχουν. Εντούτοις σε ένα δημιουργικό διάλογο οι απόψεις αυτές μπορεί και πρέπει να κοινοποιηθούν, αλλά να παραμείνουν για λίγο στην άκρη μέχρι να βρεθεί ικανός τρόπος ικανοποίησης  κατά την διαδικασία της διαλογικής δημιουργικότητας.  Όσες περισσότερες και ποικιλότερες απόψεις ακούγονται τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα υπάρχει να αναδυθεί η πιο λυσιτελής απόφανση με την προϋπόθεση  να αναπτυχθεί και κλίμα συναίνεσης , κατανόησης για σύνθεση  και σύγκλιση απόψεων. Το ευτυχέστερο αποτέλεσμα εκδηλώνεται πολλές φορές ξαφνικά, όταν η κοινή ειλικρίνεια επικρατήσει και αναγνωρίσει την πιο αρμοστή λύση. Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η  συν-ομιλία πλημμυρίζει από δημιουργικότητα. Τότε, λέμε, επικρατεί η «δημιουργική ασάφεια».

 Μια φάση κρισιμότητας που δεν πρέπει να ξεπεράσει τα όρια ευπρέπειας και ειλικρίνειας.  Όντως μια τέτοια πολύτιμη φάση αναπτύσσεται σε όλα τα είδη δημιουργίας σε κάθε τέχνη. Και ο  ουσιαστικός διάλογος είναι τέχνη όπως η στρατηγική και  η πολιτική. Πρόκειται για μια ουσιαστική και γόνιμη διαδικασία ανάλυσης, σύγκρισης, επιλογής και σύνθεσης, που καταλήγει σε υλοποιήσιμο αποτέλεσμα. Είναι «κρίση», δηλαδή λήψη απόφασης. Τα θέματα αναλύονται ελεύθερα, σε λεπτότερα στοιχεία που αντιπαρατίθενται και ανασυντίθενται σε νέες απόψεις και συνδυασμούς. Από την αρμονική αυτή σύνθεση αναδύονται νέες προσεγγίσεις  που οδηγούν σε λύσεις που σχεδόν καμία από τις μεμονωμένες απόψεις δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει. Τότε, και μόνον τότε, το κάθε μέρος αναλαμβάνει με καλή διάθεση και ευπρέπεια την αληθή ευθύνη του έναντι της όλης διαδικασίας.

Συνήθως οι συνθήκες  δημιουργικού  διαλόγου αιφνιδιάζουν θετικά, γιατί αναδύονται απροσδόκητες ιδανικές   λύσεις. Οι συνομιλητές θεωρούν τον εαυτό τους νικητή [win win], γιατί έχουν συμβάλει στο αναδυόμενο  κοινό αποτέλεσμα. Δεν έχουμε, τότε, έναν  απλό συμβιβασμό. Ο συμβιβασμός συνήθως είναι χειρότερος από  την ήττα, ακόμη και ως έντιμος, γιατί όλοι αισθάνονται  ότι υπέκυψαν στην ανάγκη και συνήθως χωρίζονται σε νικητές και ηττημένους.

Απόλυτοι  κανόνες  γόνιμου και δημιουργικού διαλόγου δεν μπορούν να καθοριστούν παρά μόνον βασικές αρχές, καθόσον κάθε συζήτηση, ως ζωντανή εξέλιξη, θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένη στο αντικείμενο που εξετάζεται, αλλά και στις ποιότητες και δυνατότητες των συνομιλητών. Η ομάδα εργασίας για να αποδώσει το θετικότερο αποτέλεσμα οφείλει:

·         Να εργάζεται μέσα σε σχετικά ανοιχτό  και ελεύθερο ορίζοντα ενδιαφέροντος(πχ Πατρίδα) και όχι ως  μια κλειστή οστεοποιημένη ομάδα εναντίον άλλων ομάδων.

·         Τα μέλη πρέπει να αισθάνονται ελεύθερα στη διατύπωση απόψεων μέσα σε πνεύμα αλληλοκατανόησης , χωρίς εμμονές, εγγράμματα, δοξασίες  και  δογματικές  πεποιθήσεις.

·         Η ομάδα εργασίας στον χρόνο επεξεργασίας του συγκεκριμένου θέματος θα πρέπει να συνιστά οντότητα, ήτοι υποκείμενο- πρόσωπο, ώστε να μπορεί να φθάσει σε σημείο συνεξέτασης και επεξεργασίας ταυτόχρονα μεγάλου αριθμού  προτάσεων από τις οποίες θα είναι δυνατόν να αναδυθούν νέες λύσεις.

            Ο δημιουργικός διάλογος αναπτύσσει σχέσεις μεταξύ προσώπων

 Ο βασικός κρίκος συνοχής της Κοινωνίας είναι η σχέση  ισοτιμίας «πρόσωπο» με «πρόσωπο» που εξαρτάται από τρεις βασικούς παράγοντες αφομοίωσης των κοινών αξιών:

·         Η αυθεντικότητα (η ειλικρίνεια και η γνησιότητα). Οι προσωπικές «αλήθειες» συνήθως αποκλίνουν. Κανένας δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Η  «αλήθεια» μας περνάει  μέσα από την «αλήθεια» του άλλου και αυτή η κοινή επιθυμία για την αλήθεια επιζητά  μετριοφροσύνη, υποχωρητικότητα και καλή διάθεση. Ο παραγλωσσικός κώδικας επικοινωνίας μας (έκφραση του προσώπου, η τύρβη, η στάση κλπ.) μεταδίδει ένα μεγάλο όγκο ατεκμηρίωτων  πληροφοριών  και  αλλοιώνει ενίοτε   την αλήθεια.

·          Η υπευθυνότητα. Το βασικό στοιχείο  της προσωπικότητας και της ηθικής  στάσεως έναντι ενός κοινού σκοπού αποτελεί εγγύηση επιτυχίας.

·          Η  καλή διάθεση ( ευγένεια),είναι στοιχείο γόνιμου κλίματος για ομαδική σχέση και αρμονία.

·         Η  πίστη στο κοινό αποτέλεσμα της συνεργασίας( αξία της ιερότητας).

Όταν οι  τέσσερις  παραπάνω προϋποθέσεις, που αντανακλούν αντίστοιχα στις θεμελιώδεις  αξίες (αλήθεια, αγαθό,  κάλλος και ιερότητα) συντρέξουν και συντεθούν αρμονικά, τότε η ανθρώπινη ψυχή συγκινείται, «ερωτεύεται», ούτως ειπείν, τον υπέρτερο σκοπό και καθίσταται ευεπίφορη. Φωτίζεται από την αληθινή ειλικρίνεια. Προσανατολίζεται στον αγαθό χαρακτήρα της υπευθυνότητας για επίτευξη  σκοπού. Ευφραίνεται από την ωραιότητα της καλής διάθεσης. Πληρούνται, τότε, οι βασικές προϋποθέσεις του σεβασμού της προσωπικότητας και της προσωπικής ελευθερίας των μελών, οπότε  ξανοίγεται ο ελεύθερος χώρος προσωπικής  ευθύνης και αφομοίωσης κοινών αξιών. Η ηθική συνείδηση, χώρος ριζώματος των αξιών μας, καθίσταται αξιογόνος και αναδύονται νέες αξίες υψηλής  λεπτότητας, όπως  η εμπιστοσύνη, η αλληλεγγύη, η φιλότητα και η αγάπη.

Συμπεράσματα

Σε σύνθετα προβλήματα από μια αρμονική σύνθεση μέσα στο πλαίσιο της «χρυσής σύνθεσης[τομής] και του άριστου μέτρου (μετριοπάθεια)  αναδύονται  οι βέλτιστες  λύσεις από τις οποίες επωφελούνται όλοι. Οι ισορροπίες, όμως, είναι  λεπτές και  αναφύεται το φαινόμενο της  «δύναμης της αδυναμίας. Δηλαδή, ο ασθενέστερος κρίκος έχει μεγαλύτερη επικινδυνότητα θραύσης, άρα οι παραπάνω όροι «δημιουργικής ασάφειας» ( ειλικρίνεια, καλή διάθεση, υπευθυνότητα και πίστη στο όλο) έχουν πολύ λεπτότερα όρια και υφίσταται άμεσος κίνδυνος να εμφιλοχωρήσει ο εκβιασμός.

            Στον sui generis, εξαιρετικό διάλογο, τον εσωτερικό  μας διάλογο, ο λόγος, τα συναισθήματα και η βούλησή μας για ηθική ενέργεια πρέπει να βρίσκονται σε έναν  γόνιμο και δημιουργικό διάλογο. 

            Όλες οι αξίες πρέπει να θεωρούνται  ταυτόχρονα μέσα στο πλαίσιο της χρυσής αναλογίας (τομής)  και του μέτρου. Είναι επικίνδυνο το να κυριαρχεί σε απόλυτο βαθμό μία αξία και καταστροφικό το να παραβλέπεται τελείως μια άλλη αξία. Στη φύση οι δυνάμεις ανταγωνισμού  εξισορροπούνται από τις δυνάμεις  συνοχής και συνεργασίας που συνιστούν τη ζωογόνο δύναμη της ζωής.

             Ο  δημιουργικός διάλογος φέρνει όλα τα όντα της φύσης σε αρμονική σύνθεση, ακόμη και τα αντίθετα, οπότε  αναδύονται νέες δυνάμεις που δεν μπορούν να δώσουν τα επιμέρους στοιχεία. Συνιστά αρετή και απαιτεί δια βίου άσκηση.

            Οι διαφορετικές απόψεις  δεν πρέπει να προκαλούν πόλωση και να υπερβαίνουν τα όρια συνοχής, ώστε να είναι δυνατή  η δημιουργική  αυτοοργάνωση της ομάδας.

            Ο ισχυρότερος δεσμός προσώπων επιτυγχάνεται με τον  δημιουργικό διάλογο.

            Όταν τρεις θεμελιώδεις αξίες (αλήθεια, ωραιότητα και αγαθότητα) , αντίστοιχα ως ειλικρίνεια , καλή διάθεση και υπευθυνότητα συντρέξουν και συντεθούν  αρμονικά δημιουργούν τις υγιείς ανθρώπινες  σχέσεις «πρόσωπο» με  «πρόσωπο». Η λυδία  λίθος για κάθε ανθρώπινης σχέσης, οιασδήποτε ιεραρχικής δομής. Οικογένεια,   κοινωνία και  Πατρίδα.

       Επίλογος

        Η ΚΙΒΩΤΟΣ ΟΛΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ έχει συμπεριλάβει στους σκοπούς της , ως κύριο μέλημα την ανάπτυξη ενός διαρκούς,  γόνιμου και  δημιουργικού διαλόγου μεταξύ των μελών της και όχι μόνον, ώστε να διερευνηθούν ποικίλα, ζωτικά και πολύπλοκα θέματα τα οποία δεν επιδέχονται μια συγκεκριμένη και απόλυτη λύση, αλλά προσεγγίζονται μόνον, όταν αναλυθούν, συνεξεταστούν με τους περισσότερους δυνατούς συνδυασμούς και συντεθούν ανάλογα τη σπουδαιότητα με τη γνώμη των πολλών.

 Αυτό θα προγραμματίζεται να γίνεται με ομάδες εργασίας μέχρι και είκοσι ειδικών, διαφόρων ειδικοτήτων, αφού πρώτα έχουν ακουστεί οι γενικές κατευθυντήριες οδηγίες και απόψεις των μελών της Κιβωτού και επακολουθήσουν μια ή περισσότερες συνεδρίες, έως ότου βρεθεί ικανοποιητική σύγκλιση απόψεων και λύσεις ή δυνατόν ομόφωνα αποδεκτές.

Οι συνεδρίες θα διεξάγονται μέσα στο πνεύμα του δημιουργικού διαλόγου που περιγράφεται παραπάνω. Τα αποτελέσματα θα δημοσιεύονται ως αποφάνσεις της Κιβωτού.

 Αυτό εκτιμάται ότι συνιστά  ένα ελάχιστο ουσιαστικό έργο προσφοράς στην Πατρίδα μας ως ένα χρήσιμο συλλογικό, διαλογικό και αντικειμενικό αποτέλεσμα.

                                                                                          Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                                     Σεπ 2016

Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΞΙΑ του Δημήτρη Μπάκα

 Εισαγωγή

Στο πλαίσιο της σύγχρονης Δημοκρατίας ο πολίτης αποτελεί το θεμελιώδες υποκείμενο και  καθορίζει τη στάση του, είτε με το όραμα που έχει για μια ιδεατή Πολιτεία είτε με την κοινωνική ένταξή του. Ενεργεί, είτε ατομικά είτε συλλογικά σε δύο θεσμικές διαστάσεις της Δημοκρατίας: Στη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος σε επίπεδο κρατικών θεσμών και στο καθημερινό δικαίωμα και αξίωση τού πολίτη να προσδιορίζει τις πολιτικές αποφάσεις συνεχώς μέσω της ελεύθερης έκφρασής του και όχι μόνο κατά την εκλογική διαδικασία. Η παραπάνω διάκριση  είναι δημιούργημα ιστορικό. Στην αρχέγονη μορφή τής άμεσης δημοκρατίας (πόλη- κράτος ) συντρέχει η ταύτιση, άρχοντα και αρχομένου. Ο πολίτης, εδώ, έχει κατοχυρώσει και τους δυο ρόλους ως ο μόνος παράγοντας παραγωγής εξουσίας.

 Η άμεση δημοκρατία κατέστη ανεφάρμοστη για λόγους προφανείς. Στο αμιγές αντιπροσωπευτικό σύστημα που διαδέχθηκε τη μοναρχία η πολιτική λειτουργία του πολίτη συνήθως αρχίζει και τελειώνει με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Το πεδίο συνάντησης και συν-λειτουργίας εξουσίας και κοινωνίας  είναι η εκλογική διαδικασία. Η αυτονόμηση του πεδίου, όπου συντελείται η πολιτική αντιπροσώπευση, έναντι των αντιπροσωπευόμενων  πολιτών, οδήγησε σε εκφυλιστικά φαινόμενα, όπως την επαγγελματικοποίηση της πολιτικής, στις κατ’ επίφαση δημοκρατικές διαδικασίες και την αποστασιοποίηση των πολιτών από το πολιτικό γίγνεσθαι.

Η συμμετοχή στη λειτουργία υγιούς δημοκρατίας συνιστά αρετή και απαιτεί ταπεινοφροσύνη, ανοχή, ενσυναίσθηση, αίσθηση ευθύνης και μέτρου. Οι υπερβολές την καταστρέφουν. Συνιστά η Δημοκρατία την καλύτερη συνθήκη δυναμικής σύνθεσης και ισορροπίας με βάση τη χρυσή αναλογία(τομή). Είναι μια ανάδυση της αρμονίας σχέσεων μεταξύ των πολιτών στη συνύπαρξή τους, διάδρασή τους και παραγωγής συλλογικού έργου. Απαιτεί αναπτυγμένη κοινή πολιτική συνείδηση( συνειδέναι= γνωρίζω από κοινού με τον άλλον) υγιούς συμμετοχικότητας.

 Συμμετοχική Δημοκρατία

Η στεγανή διάκριση εξουσίας και της κοινωνίας ανήκει πια στο παρελθόν Με την εξέλιξη της δημοκρατίας αναπτύσσεται μια σχετικά πιο άμεση συμμετοχικότητα του πολίτη που συνιστά κατάκτησή του, που τον προάγει  σε συμπρωταγωνιστή του πολιτικού του γίγνεσθαι. Οι θεσμοί των δημοψηφισμάτων και των κομμάτων οδηγούν προς αυτό το σκοπό. Αναπτύσσεται ένας δημοκρατικός εμπλουτισμός της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας  με μια εξαιρετικά κρίσιμη θεσμικά κατοχυρωμένη, δυνατότητα ατομικής και συλλογικής συμμετοχής του πολίτη. 

Οι ελευθερίες που προστατεύονται από τα θεμελιώδη δικαιώματα δεν αποτελούν πια μόνον αυτοσκοπό. Δεν συνιστούν μόνον άμυνα του πολίτη απέναντι στην κρατική εξουσία, είναι πια και εργαλείο στα χέρια του πολίτη για άσκηση πολιτικής επιρροής, για τη συμμετοχή του στις παντός είδους πολιτικές διαδικασίες-εκφάνσεις: στην οικονομική, κοινωνική, πνευματική κλπ. ζωή. Τα θεμελιώδη δικαιώματα καθίστανται έπαλξη σύμπραξης του πολίτη στη διαμόρφωση των δημόσιων πραγμάτων. Η άσκησή τους είναι νομιμοποιητική της δημοκρατικής λειτουργίας της Πολιτείας. Το συνταγματικό δικαίωμα καθίσταται και συνταγματικό λειτούργημα.  Ίσως αυτό είναι το ουσιαστικότερο στοιχείο της σύγχρονης Δημοκρατίας.

Έτσι, η Δημοκρατία  άρχισε με τον υπήκοο, πέρασε στον πολίτη-εκλογέα και εξελίχθηκε στον πολιτικό-πολίτη, που διεκδικεί την ενεργό πολιτική του συμμετοχή, δηλαδή έγινε homo politicus. Οιονεί, αναδύεται η νέα μορφή Δημοκρατίας συνεχώς εμπλουτιζόμενη με νέες διαστάσεις και αξιώσεις από τον πολίτη. Η μορφή της συμμετοχικής δημοκρατίας.

  Πολιτικός λόγος και πολιτική παιδεία

Στη συμμετοχική δημοκρατία αναφύεται η αδήριτη ανάγκη πολιτικής παιδείας, που είναι μέρος της ολιστικής παιδείας. Όταν μιλάμε για πολιτική παιδεία εννοούμε τον πολιτικό λόγο και τέχνη, ήτοι την πολιτική. Δεν υπάρχει έννοια που να έχει παραποιηθεί και να έχει μειωθεί, ως προς το αρχέγονο νόημά της,  όσο η έννοια της πολιτικής, και μάλιστα τόσο από την επιστήμη, όσο και την πρακτική. Τη χρησιμοποιούν τόσο στην θεωρία της ειρήνης, του πολέμου, των δημοκρατικών καθεστώτων και στη θεωρία των αξιών, αλλά και στη θεωρία  της αγοράς. Η πολιτική με κοινή νοηματική ρίζα την πόλη, πολίτη, πολιτισμό και πολιτεία επιβιώνει και σήμερα και νοηματοδοτεί τη σύλληψη  της λειτουργίας ολόκληρου του πολιτικού φαινομένου. Δημοκρατία σημαίνει πολιτική νομιμοποίηση των πολιτειακών αποφάσεων ως συνολική λειτουργία της κοινωνίας, η πολιτική μετουσιώνει τους θεσμούς από αφηρημένη συνταγματική ρύθμιση σε πραγματικότητα και συναιρεί την ιδέα της δημοκρατίας με την ιστορική της πραγμάτωση σε αδιαίρετη ενότητα.

Και εδώ τίθεται το ερώτημα: υπάρχει δυνατότητα τυποποίησης  ή και εξιδανίκευσης της πολιτικής ως  συστήματος αξιών; Τυποποίηση, δηλαδή μια σχηματική κατάταξη μιας ύλης με βάση γενικά και απόλυτα χαρακτηριστικά, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες της εκάστοτε πραγματικότητας  είναι αδύνατη, γιατί είναι ανύπαρκτη η σαφής έννοια της γενικής βούλησης του λαού. Εξιδανίκευση με μία εκ των προτέρων αναγνώριση της απόλυτης ποιότητας δεν μπορούμε να μιλήσουμε. Απλούστατα, γιατί η σύγχρονη δημοκρατία παρουσιάζει σοβαρές παθογένειες , όπως το φαινόμενο της εμπορίας  των ειδήσεων και ο πολιτικός λόγος δεν είναι αυτός που  πραγματικά είναι, αλλά εκείνος που θέλουν να παρουσιάσουν τα ΜΜΕ. Επίσης, η δια γυμνού οφθαλμού παρατήρηση δεν είναι εφικτή, αλλά φτάνει στον πολίτη-θεατή, όπως την παραποιεί εστιάζοντας ο «μηχανισμός». Επαγωγικά, βρισκόμαστε στο κυρίαρχο φαινόμενο της «ψευδούς αλήθειας», οπότε προκαλείται ένας απόκρυφος χαρακτήρας της δημόσιας και ιδιωτικής πολιτικής.

 Οι φορείς των πολιτικών λειτουργημάτων έχουν διάφορο βαθμό «δημοκρατικής ωριμότητας» με δυσδιάκριτα τα όρια της πολιτικής δεοντολογίας  και  του ιδιωτικού κινήτρου. Ο «πολιτικός συκοφάντης» νομίζει πως βρίσκει τον τρόπο να επιδίδεται στην απόλαυσή του, διεκδικώντας ταυτόχρονα την κοινωνική επιδοκιμασία. Ενώ  η δημοκρατία είναι το κατεξοχήν πολίτευμα, το οποίο προϋποθέτει ανθρώπους , που να υπερνικούν την τάση να κάνουν την πολιτική όργανο ιδιωτικής συμπεριφοράς. Το ιδιωτικό πάθος ως κίνητρο δημόσιας συμπεριφοράς παραμορφώνει τους θεσμούς και οδηγεί στην  κατάχρηση εξουσίας.

          Η γνώση της γνώσης και η σωστή πληροφόρηση, που συνιστούν τα κύρια όπλα άμυνας κατά της απόκρυφης και ιδιωτικής  πολιτικής, είναι δυσχερέστατα. Η διάγνωση της αλήθειας με απόλυτη ορθότητα υπερβαίνει τα γνωστικά όρια του ανθρώπου και κάθε  «αλήθεια» τελεί υπό προθεσμία διάψευσης. Η έγκυρη θεμελιωμένη επιστημονική γνώση κρίνεται βασική προϋπόθεση διαμόρφωσης της ελεύθερης πολιτικής βούλησης. Οι επιστήμονες, όμως, ως άτομα είναι εντεταγμένοι μέσα στην κοινωνία με πολλαπλές συγκρούσεις, αντιπαραθέσεις και πλουραλισμό και οι ίδιοι είναι μέρος της ενδοκοινωνικής σύγκρουσης. Δεν υπάρχει πιο ανέντιμη ακαδημαϊκή στάση από εκείνη που διεκδικεί απόλυτη πολιτική και κοινωνική ουδετερότητα σε κρίσεις για τα μεγάλα θέματα αξιών της ανθρώπινης συμβίωσης.

          Η ελευθερία του επιστημονικού λόγου κινδυνεύει, όταν η κοινωνική ένταξη του επιστήμονα αποκρύπτεται  περιορίζεται η προστατευτική λειτουργία της διαφάνειας. Ισχύει πάντα το πανάρχαιο ερώτημα, η δημοκρατία πρέπει να κυβερνάται από τους πολλούς δηλαδή την εκκλησία του Δήμου ή από τους σοφούς ή ισχύει εκείνο που ο Αριστοτέλης πίστευε: «εν μέρει άρχειν και άρχεσθαι»;

          Στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κατάσταση τα θέματα  δεν επιλύονται, αλλά κατά κοινή διαπίστωση προσεγγίζονται.  Κάθε απόλυτη γνωμάτευση γίνεται μάλλον από πολιτικό δόλο. Απαιτείται τελικά μια πολιτική και επιστημονική ευθύνη, που εδράζονται στην δημοκρατική συνείδηση των πολιτών και των αρχόντων. Από αυτή τη διαλογική σχέση αναδύεται σε μεγάλο βαθμό η απαιτούμενη αξιοπιστία ως προϋπόθεση δημοκρατικής συμμετοχής των πολιτών. Η ανάδυση εμπιστοσύνης  απαιτεί τόσο  τους επιστήμονες, όσο και τους άρχοντες, όπως και το μείζον μέρος των πολιτών να έχουν διαμορφωμένο ένα κοινό συναίσθημα του συν-ανήκειν σε σύνολο, το οποίο ολοκληρώνεται από εμάς και μάς φροντίζει με τις δυνατότητες που αναδύονται από την αρμονική σύνθεσή και λειτουργία του.

Όλα αυτά είναι θέματα ολιστικής παιδείας ( παιδαγωγίας – ανδραγωγίας). Πράγματι,  όταν μιλάμε για δημοκρατικές κοινωνίες αναφερόμαστε  όχι στη δημοκρατία ως καθεστώς, αλλά κυρίως  στη δημοκρατία ως πολιτισμό  και παιδεία, δηλαδή ως σύνολο παραστάσεων και αξιών που εκφράζει μια αντίληψη για την ύπαρξη της ζωής και του κόσμου. Υπό αυτήν την έννοια, η δημοκρατική παιδεία δεν πρέπει να συγχέεται με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας ως πολιτικού καθεστώτος.

 Κοινωνίες με δημοκρατική παιδεία είναι εκείνες που οι συλλογικές παραστάσεις τους επικεντρώνονται στην αναγνώριση του ατόμου ως υπέρτατης αξίας. Υπάρχει σαφώς μια σχέση ανάμεσα στην πολιτική εγκαθίδρυση του δημοκρατικού καθεστώτος(λαϊκή κυριαρχία, αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση, κράτος δικαίου) και στην ανάπτυξη της δημοκρατίας ως παιδείας. Ωστόσο, μπορεί να υπάρχει πολύ μεγάλη απόσταση, ενίοτε ολόκληρους αιώνες, ανάμεσα στην εγκαθίδρυση της δημοκρατίας ως καθεστώτος και στη διάδοση εντός της κοινωνίας των αξιών της δημοκρατικής παιδείας.

          Διαπιστώσεις

Tα μεγάλα κοινωνικά θέματα, όπως είναι η Δημοκρατία, δεν επιδέχονται μονοσήμαντες λύσεις, αλλά προσεγγίζονται με διαλογική σχέση πολιτικής και επιστημονικής ευθύνης, από την οποία αναδύεται η δημοκρατική ευθύνη. Η ικανότητα του συμμετέχειν   στη δημοκρατική ζωή της Πατρίδας  συνιστά αρετή, είναι θέμα παιδείας και αγωγής και  ευδοκιμεί, όπου επικρατούν το άριστον μέτρον, η ταπεινότητα ως αντίδοτο της αλαζονείας και η αποφυγή της δουλικότητας.

          Η δημοκρατική συμβίωση έχει από τη φύση της ένα βαθμό εντροπίας (αταξίας), που οφείλεται στο ότι αποδίδεται ένας βαθμός ατομικής ελευθερίας.  Η ενότητα του κοινωνικού σώματος αμφισβητείται διαρκώς, καθόσον στηρίζεται στη συνειδητή πειθαρχία και αυτοπειθαρχία. Η δημοκρατία δεν εξαντλείται στις εκλογές και στα κόμματα. Απαιτείται και η αέναη δημοκρατική παιδεία.

 Η εξουσία επικεντρώνεται σε  επιμέρους εξουσίες που εξισορροπούνται μεταξύ τους και οι ασκούντες την εξουσία είναι  εντολοδόχοι και όχι ανεξέλεγκτοι.

 Η βασική αρχή της ισότητας της ψήφου δεν συνιστά και απόλυτη ισότητα. Δεν είναι  ένα είδος ισοπεδωτικής ομοιομορφίας και πρέπει να θεωρηθεί ως ισονομία, ισοδυναμία και όχι ταυτοσημία και  κατάργηση της αριστείας.

Οι υπερβολικές υποσχέσεις  και οι φιλόδοξες διακηρύξεις συνήθως γίνονται αρεστές, αλλά  δύσκολα υλοποιούνται  και απογοητεύουν.      

        Συμπεράσματα

Η Δημοκρατία συνιστά την πιο λεπτή επινόηση του ανθρώπινου πνεύματος για την κοινωνική ζωή, καθόσον δημιουργεί συνθήκες αποκέντρωσης και διάχυσης της εξουσίας. Είναι το πιο αποτελεσματικό όπλο που έχει επινοήσει ο άνθρωπος για να αντιμετωπίσει την αφροσύνη και την αλαζονεία που παράγει κάθε υπερβολή.

Συνιστά το κορυφαίο πολίτευμα του άριστου μέτρου, της ταπεινότητας και της συμμετοχικότητας του ατόμου.  Είναι μια εξελικτική διαδικασία πάντα «εν κινήσει» που δεν είναι ολοκληρωμένη ποτέ. Συνιστά  τη ζωτική δύναμη(αρνητική εντροπία) κάθε κοινωνικού συνόλου. Πρέπει καθημερινά να αποδεικνύει ότι είναι «ζωντανή» και πάντα  ενεργή. Ως «ζωντανός» οργανισμός συνιστά μια αέναη διεργασία που μοιάζει με ροή ευθύνης σε ρόλο ενέργειας για την τήρηση της ζωντανής της Πολιτείας. Είναι ένα διαρκές άλγημα και πρόταγμα όλων των μελών της για να αποδώσει άνθη και καρπούς σε πεδία, όπως ήθη, ίσες ευκαιρίες και οι ανώτερες μορφές αλληλεπίδρασης των ανθρώπων, σε πεποιθήσεις και θρησκευτικά πιστεύω, σε κάθε πτυχή του δημόσιου και ιδιωτικού βίου.

Το δημοκρατικό ιδεώδες σημαίνει αυτοκυβέρνηση, ήτοι απαιτεί αυτοοργάνωση, αυτονομία, αυτοδιαχείριση και συν-ευθύνη στα πάντα. Απαιτεί πολίτες σώφρονες, αγαθούς ώστε να δικαιούνται μερίδιο στη διακυβέρνηση της χώρας. Απαιτεί περισσότερα από όσα είναι συχνά διατεθειμένοι να δώσουν οι πολίτες. Δεν σημαίνει μακαριότητα, ηρεμία, ακινησία και πλήρωση. Ποτέ οι δημοκρατικές κατακτήσεις δεν είναι απόλυτα προστατευμένες. Απαιτείται συνεχής ανησυχία και  ακοίμητη εγρήγορση. «Σε ένα κακό δημοκρατικό γίγνεσθαι ακόμη και οι ενάρετοι πολίτες δεν μπορούν να δρουν προς όφελος του συνόλου».

Σήμερα,  η παγκοσμιοποιημένη ποικιλόμορφη  δημοκρατία αντιμετωπίζει συνεχώς και νέους κινδύνους. Η ανθρώπινη προσωπικότητα έχει τεθεί   σε δεύτερη μοίρα έναντι του εμπορικού κέρδους. Η μαζική κουλτούρα έχει κυριαρχήσει της πνευματικής καλλιέργειας. Οι φοβερές ανισότητες σε συνδυασμό με την ακραία ατομοκρατία  ενισχύουν τη βαρβαρότητα. Η  αγωγή με την κάθετη διδασκαλική έννοια έχει χάσει σημαντικό μέρος από την αίγλη της και την ουσία της λόγω της οριζόντιας διάδοσης καταιγισμού πληροφοριών και μιμήσεων μέσω των κάθε είδος ΜΜΕ και διαδικτύου.

Εκτιμάται ως απόλυτα  επιτακτική μια κοπερνίκεια στροφή στην όλη παιδεία, ώστε να καλλιεργηθεί μεταξύ των πολιτών που λειτουργούν ως μέλη δημοκρατικής πολιτείας ένα πνεύμα αδελφοσύνης, όμοιο με εκείνο της μικροκοινωνίας, δηλαδή της Οικογένειας. Μόνον σε πνεύμα αδελφοσύνης  βρίσκουν νόημα και μπορούν να εξισορροπηθούν με  δίκαιο τρόπο οι αγεφύρωτες διασπαστικές τάσεις που προκαλούνται κατά την εφαρμογή της ατομικής ελευθερίας και  ισότητας ( βασικές αξίες της δημοκρατίας) και οι αντικρουόμενες συνιστώσες που ανακύπτουν, όπως η διαφορετικότητα, η ατομικότητα, η ταυτοσημία, η μη συγκρισιμότητα  και τόσα άλλα  ανθρώπινα δικαιώματα και αγαθά.  

Η Δημοκρατία συνιστά αειφόρο αξία!

Επίλογος

Με τις απόψεις και τις θέσεις που διατυπώθηκαν καταλήγουμε αβίαστα  ότι είναι αναγκαία μια διαρκής μέριμνα, φροντίδα και προσπάθεια  εκ μέρους όλων μας για μια πληρέστερη και δια βίου ολιστική παιδεία,  ώστε δια του παραδείγματος, της γνώσης  και της πειθούς να βοηθήσουμε τις νεότερες γενεές στην εμπέδωση του συνανήκειν, την αυτοπραγμάτωσή τους και τη σύμπραξη συμμετοχικής δημοκρατίας όλων των πολιτών.

                                                                                    Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                                    Σεπ. 2016