Κυριακή 31 Μαΐου 2020

ΤΟ ΑΙΣΘΗΤΙΚΟ ΕΝΕΡΓΗΜΑ , ΩΣ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ Δημήτρης Κ. Μπάκας


Προοίμιο
 Ο χώρος των συναισθημάτων είναι στην «καρδιά μας»!, καθώς θέλουμε να πιστεύουμε! Είναι  η πηγή της  κινητήριας δύναμης της συνείδησης. Το συναίσθημα είναι για την ανθρώπινη προσωπικότητα,  ό,τι το καύσιμο για τον καυστήρα του αυτοκινήτου. Κανένας άνθρωπος δεν έζησε ποτέ με φρόνηση χωρίς να χρησιμοποιήσει τη διάνοια, αλλά και κανένας άνθρωπος δεν έζησε ποτέ έντονα χωρίς το συναισθηματικό ενέργημα. Μερικοί αποδοκιμάζουν, χωρίς βαθύτερη σκέψη, τη συγκίνηση, που προκαλούν τα συναισθήματά μας. Εντούτοις, οι τελευταίες επιστημονικές μελέτες μιλάνε για την αξία της συναισθηματικής νοημοσύνης, οποία συνιστά  αρετή. Όντως η πρόχειρη συγκίνηση είναι μια επικίνδυνη δύναμη, γιατί μας κάνει ακατάλληλους για μια εύστοχη ενέργεια με νου και γνώση, γιατί κάθε  δυσκολία  φέρνει απώλεια της ψυχραιμίας που οδηγεί στον αχαλίνωτο φόβο, ο οποίος  με τη σειρά του προκαλεί παράλυση  και παράνοια. Το σκέπτεσθαι και το συναισθάνεσθαι πηγαίνουν χέρι-χέρι για να συναντήσουν το αγαθό.

Εισαγωγή
Οι αξίες της ζωής αναδύονται  από τον συναισθηματικό μας κόσμο και η αξιολόγησή τους γίνεται με τη βοήθεια του Λόγου. Σκεφτόμαστε με  διαύγεια και συναισθανόμαστε βαθιά  είναι ο αρμονικός συνδυασμός για μια νικηφόρο ζωή. Οι ευγενείς συγκινήσεις είναι τα  δημιουργικά κίνητρα για δράση. Η  αγάπη , το θάρρος, η ελπίδα, η υπομονή, η ανεκτικότητα  είναι συντελεστές θετικής ανοικοδόμησης. Στον ίδιο χώρο των συναισθημάτων πηγάζει  η θέληση για ανάληψη δράσης που αναδύεται από τη σύνθεση και αλληλεπίδραση ορμέμφυτων, στάσεων αλλά και της  αγωγής.
Εδώ έγκειται και η μεγάλη σημασία της Τέχνης στη γενική της μορφή. Η αισθητική και συναισθηματική καλλιέργεια του εαυτού μας. Η αναζήτηση και  η απόκτηση της δυνατότητας βιώσεως του Κάλλους συνιστά  ανάδυση της ολιστικής καλλιέργειας. Το κάλλος σε όλα τα είδη των ενεργημάτων του εναρμονίζει το εσωτερικό χάος με την παγκόσμιο τάξη και αρμονία. Πρέπει κυρίως να το δούμε, κυρίως, ως  εσωτερικό περιεχόμενο και να μη σταθούμε  μόνον πχ. στην τέρψη μόνο του ματιού. Να το δούμε να διαχέεται και να πλημμυρίζει την όλη προσωπικότητα του ατόμου και να ακτινοβολεί  και εξωτερικά. Να δώσουμε, ει δυνατόν, την άπειρη διάσταση του κάλλους. Ξεκινώντας από την αισθητηριακό ερέθισμα  να προχωρήσουμε στην αισθητική εμπειρία του ωραίου  και της γνώσης και  πιο πέρα στην ολβιότητα της καλοσύνης και  στην ιερότητα του πνευματικό κάλλους.
Δεν  παραγνωρίζονται οι άπειρες ωραίες πτυχές της καθημερινότητας. Οι  αρετές της λεπτότητας,  της ευπρέπειας, της σύνεσης, της λεπταισθησίας, ευαισθησίας, της ανεκτικότητας κλπ.,  οι οποίες ενέχουν μικρές συχνότητες κάλλους, αλλά είναι απόλυτα κρίσιμες στη ζωή μας.
Στη σημερινή μας κουλτούρα που οι κατηγορικές εντολές των ηθικών κωδίκων πολύ δύσκολα τηρούνται.  Μόνον η αισθητική καλλιέργεια μπορεί να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα ανάπτυξης της προσωπικότητας του ανθρώπου. Η ευγένεια, ο αλληλοσεβασμός, η ευπρέπεια, όπως και η αρχαιοελληνική φιλανθρωπία ευδοκιμούν μόνο σε ένα κατάλληλο αισθητικά χώρο της ανθρώπινης ψυχής και συνιστούν αξίες μεγάλης προτεραιότητας. Μόνον μέσα σε ένα κλίμα, που είναι πλημμυρισμένο από ευγενή συναισθήματα, που είναι τα αντίδοτα του φόβου και της ανασφάλειας,  αναδύεται ο μεγαλύτερος βαθμός ελευθερίας των ανθρώπων. Τότε νοιώθουμε το συναίσθημα της ευαρέσκειας, της ασφάλειας. Εκεί  ευδοκιμεί η ανθρωπινότητα του ανθρώπου.

Αισθητικές κατηγορίες
Η Τέχνη στη γενικότερη μορφή της θεωρείται ο πλουτισμός, εξαγνισμός και ανάταση της συγκινησιακής μας ζωής. Με αυτή την έννοια μάς παρέχεται η δυνατότητα  να διευρύνουμε τις κατηγορίες του κάλλους, που συνήθως ονομάζομε απλά ωραίο. Τότε διαπιστώνεται  το ασύλληπτο  του χαρακτήρα της ωραιότητας,  ως αξία. Πολλοί θεωρούν, μάλιστα, αδύνατο τον ορισμό της ωραιότητας, την οποία , όμως, αναγνωρίζει άμεσα η ψυχή μας, όταν τη συναντήσει.
 Διακρίνονται, κάποιες,  βασικές αισθητικές  κατηγορίες:
 Το ωραίο: Η άκρατη χαρά στην απόλαυση της μορφής, που παρουσιάζει αρμονική  ενότητα των μελών. Ευχάριστη συγκίνηση, που είναι στα μέτρα μας. Ετυμολογικά προέρχεται από τη λέξη  «ώρα» (χρόνος). Δε  θολώνει την ψυχή και νοιώθουμε ευτυχία! Η ώρα  η καλή (λατ. bona hora). Κάτι που έρχεται ακριβώς στην ώρα του! Ούτε πολύ νωρίς ούτε πολύ αργά. Δηλαδή την ώρα που συμπίπτουν  η εκπλήρωση των επιθυμιών μας με τα γεγονότα της ζωής. Είναι  οι στιγμές που επιδιώκουμε να έχουμε στη ζωή μας. Γιατί εκεί βρίσκουμε την ήρεμη γαλήνη. Στην κατηγορία του ωραίου, δημιουργείται αρμονία στα ανθρώπινα μέτρα. Αρμονία νόησης και αίσθησης, πχ. ο ελληνικός  ναός είναι ωραίος. 
Το υπέροχο- υψηλό, ξεπερνά τις δυνάμεις μας και νοιώθουμε μια υπέρτερη δύναμη, που επιζητούμε για να ζήσουμε, μια άλλη ατμόσφαιρα συναισθημάτων. Η αρμονία του μεγαλόπρεπου, του επιβλητικού και κολοσσιαίου. Π χ. το αιγυπτιακό ανάκτορο ή ο γοτθικός ναός.
Το χαριτωμένο, παρά του ότι  υπολείπεται των δικών μας δυνάμεων και διαστάσεων  το αισθανόμαστε άνετα και νοιώθουμε ευχαρίστηση, γιατί η χάρη υπερτερεί σημαντικά του όγκου. Το μικροκαμωμένο, η κομψότητα το κάνει αξιαγάπητο, εράσμιο, συμπαθή και  γοητευτικό για προστασία.
Τα τραγικό, εισάγει στοιχεία του πόνου και δυσαρέσκειας, τα οποία όμως καθίστανται , λόγω τέχνης «πιο ανεκτά» σε μας και μάλιστα συγκινούμαστε  σε βαθμό που τελικά  νοιώθουμε τρόπον τινά ευχαρίστηση, γιατί φορτισθήκαμε και  αποφορτισθήκαμε, ήτοι  ζήσαμε μια παρεμφερή κατάσταση  πόνου και δυσαρέσκειας,  εικονικά μεν, αλλά πειστικά και επήλθε ο «κάθαρση» των παθημάτων. Αυτό είναι το μεγαλείο της τραγωδίας. Το είδος της τέχνης των αρχαίων προγόνων μας, το οποίο μαζί με το περίφημο ελληνικό κάλλος  της αρμονίας δόξασαν το ανεπανάληπτο κλασσικό ελληνικό πνεύμα.
 Το κωμικό, μας διασκεδάζει και  μας διδάσκει ακόμη, αλλά δεν μας μεταμορφώνει εσωτερικά. Δεν εξαγνίζει, ούτε ανατείνει την ψυχή μας, όπως το αισθητικά  υπέροχο και τραγικό. Μένει, μάλιστα πιο πίσω και από το χαριτωμένο, γιατί η θέση του είναι  στα σύνορα της αισθητικής ζωής.

 Η Τέχνη, ως πνευματική λειτουργία
 Η Τέχνη, για τον ρομαντισμό αποτελεί την αποκορύφωση της πνευματικής ζωής και ο καλλιτέχνης είναι το κατεξοχήν πρότυπο του ανθρώπου. Αν αυτή η άποψη κρίνεται υπερβολή από την πρώτη θεώρηση, εντούτοις δε στερείται βάση αλήθειας.  Συνήθως όταν λέμε  τέχνη εννοούμε το χώρο που καλύπτουν οι καλούμενες «καλές τέχνες», έξι τον αριθμόν (Ζωγραφική, Μουσική, Γλυπτική, Ποίηση- Λογοτεχνία , Χορός, Αρχιτεκτονική), με έβδομη καλή τέχνη τον κινηματογράφο. Εμείς για την κάλυψη των απαιτήσεων της ανδραγωγίας θα ασχοληθούμε  με την Τέχνη  με την ευρύτερη έννοια. Δεν παραβλέπουμε τη μεγάλη αξία των καλών τεχνών, αλλά θαρρούμε ότι αν σταθούμε στη φράση «η τέχνη για την τέχνη», θα έχουμε αφήσει ένα σημαντικό μέρος της έννοιας της τέχνης ανεκμετάλλευτο. Θα  προσπαθήσουμε να συνδέσουμε  την αισθητική εμπειρία με την ευρύτερη έννοια της τέχνης, ως τέχνη του βίου. Ως δόμηση του της ανθρώπινης προσωπικότητας, που είναι έργο της παιδαγωγίας.
Ο αντικειμενικός κόσμος ( πραγματικότητα) διακατέχεται από την «αλήθεια» που με τη σειρά της συνιστά  αμείλικτη κυριαρχία της τυφλής ανάγκης, που κυβερνά. Το ίδιο, άκαμπτο είναι και το περιβάλλον των ανθρώπινων σχέσεων, με τις ηθικές επιταγές και τους κανόνες δικαίου. Ο χώρος της τέχνης συνιστά το  μόνο ευέλικτο χώρο αρμονικής σύνδεσης των δύο άλλων χώρων.  Συνιστά το ενδόσιμο, ήτοι  ό,τι μας κάνει να πράξουμε κάτι. Ενεργεί καταλυτικά  ώστε  τα ερεθίσματα από το αντικειμενικό και ανθρώπινο περιβάλλον να περάσουν στο είναι μας ως συγκινήσεις και μετασχηματισμοί κατάλληλοι για αφομοίωση. Επιτυγχάνεται με το ευτυχές γεγονός της ανέλπιστης αρμονίας που μας δίνει το ωραίο, ως σύμπτωση των εσωτερικών μας αναγκών με τα όσα συμβαίνουν στην πραγματικότητα.
Μέσω της Τέχνης  ο άνθρωπος βιώνει τον κόσμο, όχι ως άψυχο και χωρίς νόημα. Δέχεται μηνύματα από το περιβάλλον και ανταποκρίνεται ανάλογα με το πόσο εισέρχεται στην ουσία του έργου. Το έργο είναι εκείνο που τον φέρνει σε επικοινωνία με τον ψυχισμό του καλλιτέχνη και από εκεί στο κόσμο που απεικονίζεται. Ανάλογα πλάθουμε το δικό μας  κόσμο τον οποίο και βιώνουμε. Λέγεται, εάν κάποιος δεν έχει νοιώσει την ομορφιά, δεν έχει ζήσει την ζωή του. Αλλά και όλο τον κόσμο να γυρίσει δεν πρόκειται να βρει την ομορφιά αν δεν την έχει μέσα του. Το  τελευταίο σημαίνει ότι το να μπορέσει να δει την ωραιότητα κάποιος πρέπει να εξασκηθεί, γιατί η καλαισθησία  είναι αρετή.

Σχολιασμός
Θαρρούμε ως την  πιο σωστή την άποψη των αρχαίων  Ελλήνων, οποίοι δε διέκριναν με σαφήνεια  τις έννοιες του καλού (ωραίο) και αγαθού. Υπάρχει, βέβαια, η δυνατότητα μιας αισθητικής  θεώρησης ενός αντικειμένου. Το αισθητικό ενέργημα  είναι μια εμπειρία πλήρης, ήτοι δεν πρέπει να συνδέεται με την αναμονή κάποιας συνέχειας . Είναι τελικότητα χωρίς  άλλο σκοπό. Πχ απολαμβάνω μια ωραία θέα ενός τοπίου, που συνιστά μια πλήρη  απόλαυση, γιατί δεν αποβλέπω, φερ’ειπείν,  στην εκμετάλλευση του τοπίου για άλλη χρήση, δηλαδή να χτίσω κάποιο ξενοδοχείο. Απολαμβάνω τη θέα και μόνο. Και αυτό μου φθάνει. Βλέπω ένα λουλούδι και απολαμβάνω τα χρώματά του ,το άρωμά του και δεν σκοπεύω να το πουλήσω για να εισπράξω κάποιο χρηματικό ποσό. Χαίρομαι την παρέα κάπου συνανθρώπου μου όχι γιατί θα με βοηθήσει στις αυριανές μπίζνες μου, ακόμη ούτε για τις γνώσεις του, ακόμη ούτε για την αγαθοεργία του.  Εδώ βέβαια αρχίζουμε να ξεπερνάμε στα όρια του «βαθύτερου» κάλλους ,το οποίο είναι το αόρατο κάλλος, η ψυχική ωραιότητα και αυτή είναι η ύψιστη ομορφιά, που προϋποθέτει την  καλλιέργεια θυμικού.
 Δε σκεφτόμαστε μονάχα αλλά και  αισθανόμαστε. Έτσι βιώνουμε τη ζωή μας. Απαιτείται προσοχή όμως. Όχι το συναίσθημα χωρίς μορφή. Ο άμορφος εσωτερικός κόσμος προκαλεί σκοτάδι στη ψυχή μας. Μόνον όταν δώσουμε μορφές στον εσωτερικό μας χώρο νοιώθουμε ισορροπημένοι. Μάλιστα οι μορφές πρέπει να είναι  και εύμορφες. Ζούμε στην αρμονία και την ωραιότητα.
Με την αναζήτηση της  αλήθειας προσπαθούμε να ρίξουμε ένα ελάχιστο «φως» στον αχανή αντικειμενικό έξω κόσμο. Με την αναζήτηση του κάλλους  προσπαθούμε να  τακτοποιήσουμε το εσωτερικό  μας χάος των συναισθημάτων μας και των διαθέσεών μας  αναζητώντας, τελικά. Την πραγμάτωσης  του αγαθού μέσα στο πλαίσιο του δικαίου και της ηθικής. Όταν κατορθώνουμε τη λεπτή  εσωτερική ισορροπία δράσεων και αντιδράσεων τότε νοιώθουμε ευχάριστα και είμαστε χαρούμενοι και ευτυχισμένοι. Ενώ σε  κάθε περίπτωση έλλειψης ισορροπίας  είμαστε δύσθυμοι , μελαγχολικοί, χωρίς όρεξη για δημιουργία ήτοι  δυστυχισμένοι.
Μόνον ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να επικοινωνεί με  άψυχα όντα, γιατί έχει αναπτυγμένη  ικανότητα της αισθαντικότητας και ευαισθησίας. Έχει το χάρισμα της «ανθρωπομορφισμού».  Εκείνος δίνει λαλιά και ζωή στα βουνά, στα δένδρα, στο κύμα. Δίνει νόημα στις γραμμές, στους ήχους , στα χρώματα, σε ό,τι τον περιβάλλει και τον ενδιαφέρει. Έτσι βιώνει την πνευματική του ζωή. Επικοινωνεί, «εισέρχεται» αισθητικά στο χώρο που τον περιβάλλει, δημιουργεί ένα καθρέπτη του εαυτού του, μπορεί και έτσι πλαταίνει το είναι του και ζει μαζί με όσα έρχεται σε «επικοινωνία». Δημιουργεί  σχέσεις και συνάφεια με τον ενόργανο αλλά και τον ανόργανο κόσμο. Και, ίσως, αυτό είναι ένα δώρο» τη Φύσης  στο εκλεκτότερο δημιούργημά της, τον άνθρωπο.
Η ενσυναίσθηση(Einfuhlung, empathy, ενδιαισθησία, αισθητική συμπάθεια ) συνιστά τον  δίαυλο των  συναισθημάτων, γιατί είναι βασικός  παράγοντας, επάνω στον οποίο γίνεται ένα παιχνίδι, όχι υποχρεωτικά παιγνιώδες. Στην αναζήτηση της αλήθειας πρωτεύοντα ρόλο έχει ο Λόγος. Αντίστοιχο ρόλο στο συναίσθημα αναλαμβάνει το «παιχνίδι». Το παιχνίδι των παιδικών μας χρόνων είναι ένα μικρό μόνον μέρος του όλου παιχνιδιού. Όλοι μας γνωρίζουμε για τα ωραία παιχνίδια  των Καλών Τεχνών: Ο ζωγράφος  παίζει με τα χρώματα, ο ποιητής με τις λέξεις, ο μουσικός με τους ήχους-νότες, ο ηθοποιός με τις εκφράσεις του και κινηματογράφος με όλα μαζί. Ξέρουμε επίσης  και για τα «παιχνίδια» της ζωής ή  τα «παιχνίδια των «Μεγάλων»… που γίνονται στις «πλάτες μας». Όλα παιχνίδια έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: έχουν τον μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας σε σχέση με επιστημονική ανεύρεση της αλήθειας, όπως και τον τρόπο εφαρμογής της ηθικής.  Κοντολογίς το παιχνίδι είναι μια πολύ σοβαρή πνευματική  ασχολία, γιατί συνιστά μεταβατικό σταθμό στην κίνηση του ανθρώπου προς την ανώτερη σφαίρα των επιδιώξεων του, ακόμη και  προς την ηθική τελείωσή του.
Η ενσυναίσθηση είναι κύριο στοιχείο της ανθρώπινης νόησης , αλλά και της ηθικής στάσης του. Η αρχική  ενσυναισθητική θεωρία αναπτύχθηκε από τον τομέα της Τέχνης, και ειδικότερα   για θέματα αισθητικής καλλιέργειας. Με την ικανότητα- χάρισμα « συμπαθητικής» διείσδυσης, ενσυναίσθησης, έχουμε μια άλλη αισθητική μορφή του περιβάλλοντός μας. Η εσωτερική  μας ζωή όχι μόνον εκτείνει τα όριά της, αλλά και εντείνεται και ανατείνεται. Μέσω της ενσυναίσθησης είναι δυνατή η πολυπόθητη αρμονία, την οποία αναζητεί η ψυχή μας  για να ηρεμήσει και να ευτυχήσει!
 Αρμονία σημαίνει η σύζευξη δύο ή περισσότερων στοιχείων , ώστε να παραχθεί ένα νέο στοιχείο και μια νέα ουσία. Δηλαδή να λάβει χώρα μια μεταστοιχείωση και μετουσίωση. Ο συνδυασμός ενσυναίσθησης και παιχνιδιού συνιστά γόνιμη λειτουργία, γιατί είναι εκείνο που μπορεί να πετύχει μια αρμονική σύμπτωση, με τι άπειρες εναλλακτικές απόπειρες. Τέχνη, λοιπόν, πολύ απλά μπορούμε   να πούμε, ότι είναι τρόπος τού  να βρίσκουμε  ένα τρόπο  επίλυσης  προβλημάτων. Τέχνη (από το ρήμα τίκτω) σημαίνει βρίσκω ή δημιουργώ κάτι για πρώτη φορά.  Σχεδόν τα πάντα στην τέχνη είναι μονοτυπίες, ακόμη και η αντιγραφή ενός ζωγραφικού πίνακα και η εκτέλεση ενός κομματιού από ένα μουσικό έργο.

Αποτιμήσεις
Οι Καλές Τέχνες  με τα ενεργήματά τους και τα δημιουργήματά τους   παρεμβαίνουν άμεσα και ρυθμιστικά  στο εσωτερικό μας κόσμο. Μας προκαλούν ποικίλα συναισθήματα και συγκινήσεις, τα οποία με τη σειρά τους  καθορίζουν  σε σημαντικό βαθμό τη βούλησή μας για ενέργειες και στάσεις.
Για να μας δημιουργηθεί μια αισθητική εμπειρία πρέπει να τα δούμε με τα «μάτια» της ψυχής. Να τα δούμε σα σύνθεση , σαν ένα  όλο, από το οποίο αναδύεται η αρμονία  ήτοι η  σύμμετρη διάταξη των μερών, ευρυθμία, ομαλή σχέση και αναλογικότητα.
Η ωραιότερη σύνθεση είναι η σύνθεση των αντιθέτων σε μια ενότητα. Βασική αρχή  ο συνδυασμός της μεγαλύτερης ποικιλότητας σε μια ενότητα, μέσα στην οποία τα μέρη διατηρούν την προσωπικότητά τους. Αυτό είναι αποτέλεσμα  μια αρχής  της αναλογικότητας, που εφαρμόζεται από τη Φύση και την Τέχνη  με βάση τον χρυσό λόγο , ήτοι τη χρυσή τομή.
Εάν η Φύση δεν είχε ανακαλύψει τη χρυσή αναλογία, τότε δεν υπήρχε ο Κόσμος μας. Η ίδια σχέση μάς δίνει και ωραιότερο αισθητικό αποτέλεσμα, γιατί  με αυτή την αναλογία επιτυγχάνεται η εντύπωση, ότι το επιμέρους στοιχείο συνιστά μέρος του όλου και δεν είναι ξένο σώμα.
Με την πνευματική του  συγκρότηση, ο άνθρωπος, επεμβαίνει στο περιβάλλον, προσθέτοντας νέες ιδιότητες και χαρακτηριστικά, τα οποία η φύση μόνη της δεν τα δίνει. Δηλαδή έχει το χάρισμα της δημιουργικότητας. Είναι λειτουργός της Τέχνης, δηλαδή φέρνει στην πραγματικότητα κάτι ,που δεν υπήρχε πριν από λίγο.
Με την Τέχνη, όταν αυτή λάβει το νόημα «Τέχνη της Ζωής», προσπαθούμε να «τακτοποιήσουμε» τον εαυτό μας  μέσα στο «χάος», που νοιώθουμε γύρω μας αλλά και στο εσωτερικό μας. Επιζητούμε μια ισορροπία μεταξύ των δράσεων του περιβάλλοντος και των δικών μας δυνάμεων, δηλαδή των αντοχών μας. Όταν  επιτευχθεί μια σχετική ισορροπία,  τότε νοιώθουμε, άνετα.  Οι  εσωτερικές επιθυμίες   και οι εξωτερικές συνθήκες  βρίσκονται μέσα σε ένα αρμονικό   φάσμα σύμπτωσης.  Και  τότε νοιώθουμε γαλήνη, ηρεμία και ευτυχία. Αυτή την ευχάριστη χρονική στιγμή [ ώρα= χρόνος] την ονομάζουμε   «καλή ώρα» [bona hora ,στα λατινικά]. Αυτή την ώρα, ακριβώς, ο άνθρωπος αισθάνεται  «ωραία» . Ζει ευτυχισμένος  μέσα στην ωραιότητα του περιβάλλοντός του.   Το αισθητικό-ψυχολογικό κλίμα είναι το πιο ευχάριστο, όταν  βρισκόμαστε και ενεργούμε στο βασίλειο του ωραίου.

Επίλογος
Το κάλλος  ως αξία ανήκει στις τρείς θεμελιώδεις ανθρώπινες αξίες και είναι  ομότιμη με την αλήθεια και το αγαθό. Η αλήθεια και το αγαθό συνήθως αυτο-επιβάλλονται ενώ το κάλλος, ως το πλέον ευέλικτο, αμβλύνει τις δυσκολίες γι’ αυτό συνιστά το καλύτερο ενδόσιμο  για σκέψη και δράση. Προκαλεί έντονα  συναισθήματα. Εύκολα, όμως, μπορεί να λάβει χώρα  η εκτροπή του από την αλήθεια και το αγαθό, τότε, συνήθως, γίνεται εμπορεύσιμο και ως υπερβολή καθίσταται πρόκληση. Το κάλλος καθίσταται αρετή, όταν συνδυαστεί αρμονικά με την αλήθεια και το γενικό αγαθό.
Η Τέχνη παίζει τον ρόλο του Θεράποντος σε κάθε βήμα της ζωής μας, ως άτομα  και  κοινωνία, γιατί συνθέτει αρμονικά το απλό με το πολύπλοκο και νοηματοδοτεί τα σύμβολα, από τα οποία αναδύονται άπειρες σκέψεις, συναισθήματα και δυνάμεις για δράση. Δεν μένει αποκλειστικά στην αισθητική τέρψη αλλά προετοιμάζει τον όλο ψυχικό κόσμο μας για μια αέναη ανακάλυψη μιας άλλης πραγματικότητας πιο αληθινής και πιο γόνιμης για δημιουργία.
 Ίσως, στην εποχή μας είναι απόλυτα απαραίτητο  αλλά και πιο βολικό να αρχίσουμε  από τη βελτίωση των  συναισθημάτων μας, αναζητώντας το ΚΑΛΛΟΣ, ως ενδόσιμο και παράλληλα να προχωρούμε στην αλήθεια και την ηθικότητα  που είναι πιο δύσκολα. Γιατί, εάν υπάρξει ευαρέσκεια στη σχέση μας με τον διπλανό μας τότε ευκολότερα  πιο συνετά  και πιο ηθικά ενεργούμε.
  Εκτιμάται ότι θα είναι ομαλότερος δρόμος της ζωής μας, εάν  να κλείσουμε τα χάσματα  που ανοίγουν τα μίση που μας χωρίζουν και να χτίσουμε γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ μας.
 Τότε, οπωσδήποτε, ο κόσμος τον οποίο εμείς οι ίδιοι θα φτιάχνουμε θα είναι πιο ανθρώπινος. Είθε!!!
                                                                               Δημήτρης Κ. Μπάκας
                                                                                      Μάρτιος 2020


Κυριακή 17 Μαΐου 2020

Η ΜΕΓΑΘΥΜΙΑ, ΩΣ ΕΝΔΟΣΙΜΟ ΕΥΑΡΕΣΚΕΙΑΣ


Προοίμιο
Μεγαθυμία είναι η αρετή που συνιστά   το ενδόσιμο για μια πρώτη προσέγγιση , κατανόηση,  συγχώρηση και δημιουργίας συνθηκών συμφιλίωσης. Είναι ένας ειλικρινής και ευτυχής συνάμα τρόπος  συνάντησης με την «αλήθεια» κάθε συγκεκριμένου περιστατικού. Φυσικά στη φάση αυτή  δεν  ζητάμε ουσιαστικά και την απάλειψη του σφάλματος. Απαιτείται  μεγάλη ψυχική δύναμη για να  συγχωρήσουμε (συν+ χωρώ)! Πρακτικά σημαίνει  να δεχθούμε και πάλι ψυχικά κοντά μας τον άλλον.  Κανένας δεν μπορεί να ματαιώσει ένα γεγονός του παρελθόντος. Ούτε εκείνος που έκανε το σφάλμα. Το σφάλμα πρέπει να θεωρείται με νηφαλιότητα. Η απόλυτη  λήθη του σφάλματος  είναι αδύνατη, αλλά μπορούμε να αμβλύνουμε το μίσος και την εκδίκηση! Και αυτό δεν είναι λίγο. Είναι η απαρχή της επανασύνδεσης των προσώπων.  Το έντονα αρνητικό συναίσθημα μαλακώνει με την ενεργό συμμετοχή του πνεύματος και  της λογικής.

Εισαγωγή
Τα λάθη  είναι ανθρώπινα! Ποιος δεν κάνει σφάλματα; Ο Θεός μόνον δεν κάνει λάθη!  Με τη μεγαθυμία και τη συγχώρηση δεν αναζητούμε τη λήθη  του σφάλματος,  που είναι ανέφικτο, αλλά τον μετριασμό και, ει δυνατόν, τον αφανισμό μίσους  που μας σπρώχνει βίαια προς  το κακό εκείνου που μας έβλαψε.  Η συγχώρηση δεν είναι  επιείκεια, που αρνείται την τιμωρία, ούτε συμπόνια , που συμπάσχει μόνο στα βάσανα του άλλου.  Ούτε  είναι άφεση αμαρτιών, γιατί δεν έχουμε ως άνθρωποι αυτή τη  δύναμη που ανήκει στο Θεό.  Η  μεγαθυμία είναι κάτι ιδιαίτερο, γιατί καθορίζεται δύσκολα. Έχει μεγάλη  αξία και  πραγματώνεται, ως αρετή,  επίσης πολύ δύσκολα.  Απαιτεί  μεγάλη ψυχική δύναμη, που καταχτιέται με ευρεία και συστηματική πνευματική  καλλιέργεια!.
            Η  συγχώρηση είναι απαραίτητη για τον καθένα μας, γιατί, ως  άνθρωποι, διαπράττουμε  σφάλματα, κάθε είδους, πολύ συχνά, για τα οποία είμαστε δυστυχείς! Εδώ εντοπίζεται και η τεράστια αξία της μεγαθυμίας!  Η μεγαθυμία (μεγαλοθυμία) σημαίνει, διευρυμένη καρδιά!   Μεγάλη καρδιά! Είναι η  αρετή που κατανικά τη μνησικακία, το δικαιολογημένο μίσος, υπερβαίνει τη δικαιοσύνη και αμβλύνει την επιθυμία μας για εκδίκηση και  τιμωρία.  Παρά το ότι  η αξία της είναι τόσο σπουδαία, δυστυχώς   σπανίζει  στη σημερινή μαζική κοινωνία μας, επειδή είναι υπερβολικά  δύσκολη. 

Η μεγαθυμία στο πλαίσιο των αρετών
Η μεγαθυμία διαφοροποιείται σημαντικά σε σχέση με τη συμπόνια, η οποία αναφέρεται σε κάποιον που υποφέρει και συνήθως τις περισσότερες φορές δεν φταίει σε τίποτα. Η μεγαθυμία αφορά συνήθως  σε σφάλματα που δεν μάς κάνουν να υποφέρουμε. Ουσιαστικά  δεν υπάρχει  επικάλυψη της  μεγαθυμίας με τη συμπόνια. Παρά ταύτα, όμως, στην πράξη,  συγχωρούμε πιο εύκολα εκείνον που υποφέρει, γιατί ο οίκτος, συνήθως, αποδυναμώνει το μίσος και έτσι μπορεί να αποτελέσει το κατώφλι  για τη μεγαθυμία.
Η συμπόνια κυριαρχείται από το συναίσθημα, ενώ η μεγαθυμία είναι διανοητική αρετή. Βρίσκεται  εγγύτερα στη φρόνηση.  Ο μεγάθυμος  βάζει πιο μπροστά τη σκέψη από το πάθος! Τοποθετεί τον εαυτό του στην  παρεμφερή θέση!  Σε πόσα σφάλματα  δεν πέφτουμε όλοι ως άνθρωποι; Μη λησμονούμε τη ρήση του Ευαγγελίου « ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω..!!!». Άθελά μας  αναπτύσσεται, τρόπον τινά, μια ταύτιση  με τον άλλον, που μάς φέρνει πιο κοντά στην κατανόηση, από την οποία αναδύεται η  συγχώρηση και δημιουργείται μια πιο  ευμενή στάση! Τότε πιο αυθόρμητα οικοδομείται η εμπιστοσύνη. Αυτό, όμως, είναι εφικτό, όταν υπάρξει μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση  του σφάλματος και εκφρασθεί  η  ειλικρινής  συγγνώμη. Τότε αναδύεται  η μεγαθυμία και, ίσως , και  η αγάπη ακόμη ! Όταν αγαπάει κάποιος  συγχωράει  πιο εύκολα!  Τότε γίνεται μεγάθυμος.
Αυτό συμβαίνει με τους γονείς απέναντι  στα παιδιά τους. Πάντα, οι γονείς αγαπούν τα παιδιά τους γι’ αυτό  είναι μεγάθυμοι. Ενδέχεται, όμως, η  υπερβολική δόση αγάπης, σε αρκετές περιπτώσεις να είναι βλαπτική. Δεν συμβαίνει,  πάντοτε, το ίδιο  και με τη στάση των παιδιών προς τους γονείς τους! Συνήθως τα παιδιά,  στην αρχή, αγαπούν τους γονείς τους. Στη συνέχεια, όταν μεγαλώσουν, τους κρίνουν και αργότερα, όχι απλά τους συγχωρούν, αλλά και  τους νοσταλγούν με ειλικρίνεια!

Σχολιασμός
 Σε ό,τι αφορά στη μεγαλοθυμία για τους καλούς, μπορούμε να πούμε ότι δεν χρειάζεται!  Γιατί, συνήθως, τα θετικά συναισθήματά μας αγγίζουν τον θαυμασμό μας  και την αγάπη μας για εκείνους.
Η μεγαθυμία κρίνεται ως αναγκαία έναντι των «κακών». Εκεί, όπου δεν υπάρχει αγάπη , βασιλεύει το μίσος. Τότε βρίσκει τόπο δράσης η μεγαλοθυμία. Στο κρίσιμο αυτό  σημείο η νοητική κριτική δύναμη αναλαμβάνει τον κύριο ρόλο. Η φρόνηση παίζει συντονιστικό ρόλο σε ένα «δημιουργικό διάλογο»   μεταξύ συναισθημάτων- ενστίκτων – παθών και λογικής!  Τα ερωτηματικά που προκύπτουν είναι πολλά και καλείται η σκέψη να «ρίξει το φως» της !
Γιατί ο άλλος είναι κακός; Πώς έφθασε σε αυτό το σημείο να κάνει το σφάλμα; Το έκανε με τη θέλησή του; Μήπως  η άγνοια   ήταν η βασική αιτία; εκδήλωσε μετάνοια , που συνιστά το «πρώτο δώρο»;: Ζήτησε  συγγνώμη; όλα αυτά πρέπει να συνεξεταστούν με νηφαλιότητα και ειλικρίνεια.  Το μεγαλύτερο κακό προέρχεται, συνήθως, από τον μεγάλο εγωισμό μας. Είναι η εκδίκηση, που δεν σβήνει ποτέ γιατί συνεχώς ανατροφοδοτείται.  Άραγε φταίει ο ίδιος που έγινε κακός; Θα μπορούσε να αποφασίσει κάτι άλλο; Τελικά όλα μπορεί να δικαιολογηθούν, αν θέλουμε, γιατί όλα έχουν τους δικούς τους λόγους
Κανείς δεν είναι με τη θέλησή του κακός, έλεγε ο Σωκράτης. Οι στωικοί αντιπαραθέτουν: στο θυμό τον οίκτο και τη λύπη, στην εκδίκηση τη δικαιοσύνη και στη μνησικακία τη μεγαθυμία. Που βρίσκεται το κακό στη θέληση  ή στην άγνοια; Η απάντηση είναι πολύ δύσκολη και είμαστε υποχρεωμένοι να την υπερβούμε, πριν ο νους μας θολώσει περισσότερο. Τα μεγαλύτερα κακά είναι εκείνα που γίνονται από μοχθηρία, σκληρότητα και όχι από άγνοια. Εάν κάποιος κατά λάθος μας πατήσει με ένα απλό  «συγγνώμη» έχει λήξει το θέμα και δεν απαιτείται μεγαθυμία, αλλά μια απλή ευγένεια, που δεν είναι  αρετή.
  Για να αντιμετωπίσουμε την κακία του άλλου είμαστε υποχρεωμένοι να κατανικήσουμε πρώτα το δικό μας μίσος εκδίκησης. Ήτοι, να μη προσθέσουμε και άλλο μίσος σε εκείνο που υπάρχει. « Ή θα τους αναμορφώσεις ή θα τους ανεχθείς « έλεγε ο Μάρκος Αυρήλιος. Και ο Χριστός: « Πάτερ , άφες αυτοίς. Ου γαρ οίδασι τι ποιούσι»!

Αποτιμήσεις
Στη σημερινή φάση της ζωής μας η μεγαθυμία είναι απόλυτα  απαραίτητη. Τα πάντα αλληλοσχετίζονται και αλληλοεπηρεάζονται μπορούν να αναχθούν σε κάποιο λόγο και αιτία, ως δικαιολογία.  Γίνεται μια νομιμοποίηση και  εκλογίκευση σύμφωνα με τις επιθυμίες μας. Έτσι υποκρύπτει αμηχανία αλλά πολλές φορές υποκρισία. Μόνον  μέσα από δημιουργικό ειλικρινή διάλογο αναδύονται  οι πιο ρεαλιστικές  λύσεις. Αρκεί  να είναι παρούσα η φιλαλήθεια (καλή πίστη), που δημιουργεί  μια ρεαλιστική ανθρώπινη συνθήκη.
Οι εξελίξεις είναι συνήθως χαοτικού χαρακτήρα, γιατί δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί το  όλο  πλέγμα των αιτίων και αιτιατών μιας κατάστασης. Δεν προσδιορίζεται εύκολα  ποια ήταν η πρώτη ή σοβαρότερη αιτία και ποιο είναι το φυσικό επακόλουθο. Όταν αλλάζουν οι οπτικές γωνίες φαίνονται διαφορετικά τα πράγματα.  Και όταν αλλάζει το επίπεδο αναφοράς διαφοροποιείται η έννοια του καλού και κακού! Μόνον σε ένα απομονωμένο συμβάν είναι εφικτή  προσέγγιση στην  ουσία του ηθικού ή μη..
Η μεγαθυμία  βάζει μια πιο ευρύτερη  φωτεινή αρχή: Οι κακοί είναι κακοί( χωρίς να προσδιορίζεται το όλο φάσμα) και γι’ αυτό πρέπει να τους συγχωρήσουμε, επειδή  είναι περισσότερο δυστυχισμένοι! Σίγουρα η κακία τους  συνιστά τη χειρότερη δυστυχία τους.
Φυσικά δεν έχουμε το δικαίωμα να ξεχάσουμε κάθε  έγκλημα, απέναντι σε αθώα  θύματα, ούτε τους αγώνες ενάντια στους  εγκληματίες και ειδικά να συγχωρήσουμε εκείνους που ποτέ  δεν ζήτησαν «συγγνώμη». Οι κακοί και αμετανόητοι εγκληματίες  είναι ακριβώς εκείνοι που δεν χρειάζονται τη δική μας  συγγνώμη! Εμείς τη χρειαζόμαστε για  να αμβλύνουμε το μίσος!  Το μίσος είναι πάντα κακό γιατί  είναι θλίψη  για μας.  Μόνον ό,τι είναι καλό είναι ευφρόσυνο!   « Εκείνος που θέλει να πάρει εκδίκηση ανταποδίδοντας μίσος ζει οπωσδήποτε μέσα στη δυστυχία. Εκείνος , αντίθετα , που προσπαθεί να κατανικήσει το μίσος με την αγάπη αγωνίζεται μέσα στη χαρά και την ασφάλεια» (Σπινόζα)
 Απαιτείται μια θαρραλέα υπέρβαση και αυτό είναι το έργο της μεγαθυμίας. Εκείνος, ο κακός , διάλεξε να γίνει ό,τι διάλεξε!  Εμείς διαλέγουμε να μην είμαστε ό,τι δεν είμαστε! Η μεγαλοθυμία αφήνει το μίσος  σε εκείνους που μισούν και την κακία στους κακούς.
Η μεγαθυμία χρειάζεται τεράστια δύναμη για να αναδυθεί αλλά την ανταποδίδει το πολλαπλάσιο. Αποφεύγεται όμως μια φρικώδης κατάσταση. Μια δυστυχία αθροιστικής μορφής που διαιωνίζεται. Αποφεύγεται μια καταδίκη  και αναδύεται μια κατανόηση και γιατί όχι και μια ανθρώπινη προσέγγιση που μοιάζει με φιλία και αγάπη.

 Επίλογος
Η μεγαθυμία είναι το αντίθετο του έμμονου  μίσους, της μνησικακίας.   Η συγχώρηση πραγματώνει ακριβώς τη δυνατή πραγματικότητα. Το θαύμα της μεγαθυμίας, ό,τι δηλαδή θεωρείτο απίθανο. Με μια απλή ειλικρινή  «συγγνώμη» αφανίζεται το μίσος και ξανοίγεται μια άλλη αλήθεια πιο πραγματική! Ο άνθρωπος, ποτέ, δεν είναι παντοδύναμος, άμεμπτος,  αλάνθαστος.
Οι σοφοί και οι Άγιοι τείνουν να  προσεγγίζουν την απόλυτη αλήθεια. Η μεγαθυμία μπορεί να δείξει στους κοινούς ανθρώπους  την ορθή κατεύθυνση. Ένα καθαρό μάτι που μας φωτίζει. Ίσως το βλέμμα του Θεού μέσα στην καρδιά του ανθρώπου, ως γλυκύτητα ανθρωπινότητας. Αυτό  είναι η συγχώρηση.
Η Μεγαθυμία εκτονώνει το μίσος και μας ουσιαστικά ανθρώπους!  Τότε ζούμε και πάλι στη ζώσα πραγματικότητα. Μια δωρεά αγάπης  από αλήθεια. Στο σημείο αυτό αναδεικνύεται η μεγάλη αξία της φρόνησης ή καλύτερα της αληθινής σοφίας από την οποία αναδύεται η μεγαθυμία. Το μίσος εξαφανίζεται και αναδύεται το κάλλος, ως ευαρέσκεια!
Το να έχει κάποιος εχθρούς δεν σημαίνει οπωσδήποτε πως τους μισεί. Η αγάπη είναι χαρά , δεν είναι αδυναμία ούτε εγκατάλειψη. Δεν σημαίνει ότι σταματά να μάχεται τους εχθρούς του, αλλά τους μάχεται μεγαλόκαρδα. Ίσως ευφρόσυνα!!
Η μεγαλοθυμία είναι η αρετή της συγχώρησης. Ένα άγγιγμα της αλήθειας  με αίσθηση κάλλους και με απώτερο σκοπό μια αγαθή λύση.  Λυσιτελής κατάληξη δεν είναι δυνατή , παρά με κατάλληλο συνδυασμό αρετών.  Δεν καταργείται  ένα πραγματικό σφάλμα, αλλά με την ευγενική παρέμβαση αμβλύνεται και το κακό,  η μνησικακία. Η μνήμη αμβλύνεται και αναδύεται η αοργησία εν μέτρω .
 Η μεγαθυμία δεν είναι βέβαια αγάπη, αλλά μας φέρνει  προς την αγάπη. Όταν η αγάπη δεν είναι εφικτή  η μεγαλοθυμία παίρνει τη θέση της  μέχρι να ωριμάσει η αγάπη!  Δευτερεύουσα, θα λέγαμε, αρετή αλλά οπωσδήποτε απόλυτα αναγκαία, λόγω ανθρώπινων συνθηκών που καθημερινά βιώνουμε. Όταν δεν μπορούμε να αγαπάμε είναι σημαντικό να μειώνουμε το μίσος  στο ελάχιστο δυνατό. 
Μεγαθυμία για όλους αλλά και για τον εαυτό μας. Επειδή το μίσος είναι πάντα λύπη, το συγχωρώ οπωσδήποτε είναι στην πλευρά της χαράς. Όχι βέβαια της απόλυτης. Από τις συνθήκες   συγχώρησης αναδύεται η χαρά και το ψυχικό κάλλος. Γι΄αυτό θαρρούμε ότι είναι το ωραιότερο ενδόσιμο ευαρέσκειας. Μεσολαβεί για την αγάπη. Μια μετάβαση  προς την αγάπη.
 Συχνότατα, υπερβαίνει τις δυνάμεις μας. Κάθε  προσπάθειά μας, όμως,  είναι ψυχική δύναμη, ήτοι  αρετή. Είναι μια νίκη ακόμη και εάν   έχουμε  αποτύχει στην τελική μας προσπάθεια
Έχουμε νικήσει, τουλάχιστο,  τον εαυτό μας ! Γιατί, νικήσαμε το μίσος και την οργή μας που μας κατέτρωγαν  τα σωθικά μας και είμασταν δυστυχισμένοι.
                                                                                
                                                                               Δημήτρης Κ. Μπάκας
                                                                                          Μάιος 2020


Κυριακή 10 Μαΐου 2020

ΣΥΜΠΟΝΙΑ, Η ΜΗΤΕΡΑ ΤΩΝ ΑΡΕΤΩΝ Δημήτρης Κ. Μπάκας


Προοίμιο
Κάθε πόνος είναι κακός. Είναι το πιο αντιπαθητικό συναίσθημα. Ποιος άραγε θέλει να πονάει; Μάλλον ένας ανόητος θα ήθελε να πονάει ή να χαίρεται γιατί πονάει ο διπλανός του!  Εκτός εάν κάποιο μίσος  τον κάνει να χαίρεται  στη δυστυχία του άλλου,  που σημαίνει ότι είναι χαιρέκακος ήτοι, κατ’ ελάχιστο δεν  έχει ανθρωπιά. 
Να συμπονάς  σημαίνει ότι υποφέρεις μαζί με τον άλλο, όταν εκείνος πονάει και υποφέρει. Η συμπόνια δεν αποπνέει χαρά , όπως π χ. η γενναιοδωρία. Δεν είναι ευχάριστη και όμως αξίζει τόσο πολύ, γιατί  ανακουφίζει  σημαντικά. Είναι ως εάν να μοιραζόμαστε το φορτίο του πόνου!
 Είναι δύσκολη αρετή  η συμπόνοια, γιατί απαιτεί μεγάλη ψυχική δύναμη. Αξίζει, όμως, πολύ, τόσο για εκείνον που υποφέρει, όσο και για εκείνον που την  πράττει, γιατί του ανταποδίδει ψυχικό εισόδημα ανώτερης βαθμίδας.


Εισαγωγή
Συμπόνια είναι η συναίσθηση του πόνου που νιώθει κάποιος άλλος ή των δεινών  που τον πλήττουν σε συνδυασμό με την επιθυμία να τον ανακουφίσει. Η αξία  της συμπόνοιας αναδεικνύεται  από τα αντίθετά της. Ποιος αποδέχεται να του  καταλογίσουν:  σκληρότητα, ωμότητα, ψυχρότητα, αδιαφορία, αναλγησία  ακόμη και αναισθησία;  Γι’ αυτό η συμπόνια  είναι αγαπητή. Είναι αδελφή της συμπάθειας και  βρίσκεται πολύ κοντά στην ενσυναίσθηση(empathy).
 Είναι δυνατόν να ζούμε σε ένα Κόσμο που σε όλα τα πλάτη του  αναζητούμε όλοι μας τη συμπάθεια και εμείς να αρνούμαστε τη συμπόνια; Βέβαια προτιμάμε τα συναισθήματα και αποφεύγουμε τις αρετές που απαιτούν προσπάθεια και πράξη. Η συμπόνια είναι συναίσθημα αλλά και αρετή συνάμα. Ακριβώς γι’ αυτό έχει απαιτητικά στοιχεία, αλλά ουσιαστικά  συνιστά   ψυχική δύναμη της ανθρώπινης ζωής. Όσο απλή και εάν φαίνεται, είναι συνδυασμός αρκετών αρετών.


Η συμπόνια στο πλαίσιο των αρετών
Δεν υπάρχει πιο ευχάριστο συναίσθημα από τη συμπάθεια! Είναι η πιο γοητευτική! Η γοητεία της οφείλεται στο ότι είναι ταυτόχρονα προτέρημα και συναίσθημα. Μια αμφίδρομη ευτυχής συνάντηση!  Ένα «χαμόγελο» ζωής!  Έχει, όμως,  ένα σοβαρό  κενό!  Γι’ αυτό ανήκει στις μη πλήρεις αρετές! Είναι η συναισθηματική συμμετοχή σ’ αυτό που νοιώθει ο άλλος. Ήτοι,  αξίζει όσο αξίζουν τα συναισθήματά του.  Συμπαθητικός άνθρωπος, όμως, μπορεί να είναι και ένας κακοποιός!  Ένας  ληστής μπορεί να είναι θαρραλέος,  ευγενικός και γενναιόδωρος! 

Η συμπόνια είναι μια μορφή συμπάθειας όταν συμμερίζεται τα βάσανα του άλλου. Η συμπάθεια στη χαρά συνιστά  αξία, αρκεί να μη διακατέχεται από ζήλεια, μίσος. Γιατί το να μοιράζεσαι τη χαρά που νοιώθει κάποιος στη θέα του κακού ενός άλλου φυσικά δεν είναι ηθική στάση. Μάλλον είναι φρίκη! Επίσης, ως άνθρωποι, αντιλαμβανόμαστε  τη συμπόνια ως το αντίθετο του εγωισμού που δεν νοιάζεται για κανέναν.
Οίκτος, είναι θλίψη που νοιώθουμε μπροστά  στα δεινά που αντιμετωπίζει ο άλλος. Όμως έχει  υπεροπτικό χαρακτήρα. « Ο οίκτος είναι συχνά ένα συναίσθημα προβολής των δικών μας δεινών στα δεινά του άλλου» (Αριστοτέλης). Ο φόβος να μας συμβούν, μάς εμπνέει τον οίκτο για τους άλλους που έχουν πληγεί.
« Η συμπόνια είναι μια εξ αντανακλάσεως δευτερογενής φιλανθρωπία, γιατί  εξαρτάται από το θέαμα της δυστυχίας το άλλου».(Ζανκέλεβιτς).
Η συμπόνια είναι αυθόρμητη και συμπάσχει με τον άλλον εάν είναι δυστυχισμένος.
 Η φιλανθρωπία αναδύεται σε κάθε περίπτωση  και προπαντός εάν είναι δυστυχισμένος ο πλησίον μας.
 Η συμπόνια συνιστά το κατώφλι της ελεήμονος αγάπης. Είναι η πιο εύλογη  αγάπη!


 Σχολιασμός
   Η συμπόνια δεν μπορεί να μας οδηγήσει άμεσα  σε υπέρτερες αρετές, όπως  στη δικαιοσύνη και στην αγάπη του ελέους, αλλά  συνιστά βασικό ενδόσιμο. Έχει πιο «οικουμενικό» χαρακτήρα και  επεκτείνεται και σε  άλλα έμβια όντα.  Αγαπάμε τα ζώα και έχουμε ανάλογη συμπεριφορά απέναντί τους από συμπόνια ή σεβασμό. Ήτοι  η συμπόνια υπερβαίνει  την ανθρωπότητα και μας ξανοίγει σε κάθε ζωντανό πλάσμα που υποφέρει.
 Είναι από τα πιο αναγκαία συναισθήματα. Συνιστά την ανθρώπινη σοφία  της ζωής, χωρίς την οποία  δεν θα υπήρχε ανθρωπινότητα! Η ανθρωπιά στο βαθμό που είναι αρετή  είναι συνώνυμη της συμπόνιας! Εάν δεν έχουμε στοιχειώδη συμπόνια είμαστε απάνθρωποι!  Γι’ αυτό κρίνεται ότι πρέπει πάντα να επιδιώκεται ένας πλανητικής κλίμακας ανθρωπισμός, με άρωμα και γεύση συμπόνιας! Γιατί η συμπόνια είναι πρώτα συναίσθημα και μετά αρετή.

 Η συμπόνια πηγάζει από την αγάπη για τον  εαυτό μας, λόγω ταύτισης, αλλά μετριάζει το ζήλο που έχουμε για τον εαυτό, βλέποντας τον άλλο να υποφέρει. « Κάνε ό,τι είναι καλό για εσένα αποφεύγοντας όσο μπορείς να βλάψεις τον άλλον».
Ο οίκτος σχεδόν πάντα συνοδεύεται από ένα αίσθημα ανωτερότητας. Δεν ενδείκνυται να εκφράσουμε τον οίκτο μας  που εκδηλώνεται, συνήθως,  αφ΄ υψηλού!  Η συμπόνοια , αντίθετα , είναι οριζόντια. Είναι ενσυναίσθηση.  Ένα συναίσθημα μεταξύ ίσων ή μάλλον πραγματώνει αυτή την ισότητα βοηθώντας στη μοιρασιά του πόνου.  Δεν υπάρχει οίκτος δίχως κάποια  ίχνη περιφρόνησης ούτε  συμπόνια δίχως σεβασμό! Με τη συμπόνια  αναδύεται το κουράγιο και το θάρρος. Γινόμαστε πιο ανθρώπινοι!

Η  πολιτική λύνει τα προβλήματα που δεν μπορούν τα μεμονωμένα άτομα να λύσουν. Από μόνη της, όμως, δεν καλύπτει τα πάντα Απαιτείται, οπωσδήποτε, και  η ανθρωπινότητα.  Αναγκαία πάντοτε είναι η ανθρώπινη συγκεκριμένη φιλόστοργη πράξη! Εδώ αναδεικνύεται η αξία της αλληλεγγύης μας. Καθένας με τις δυνατότητές του, ό,τι θέλει, ανάλογα με τη γενναιοδωρία του. Το εγώ αποφασίζει κυριαρχικά όχι όμως αποκλειστικά μόνο του.
Η συμπόνια μαζί με τη  γενναιοδωρία, μπορούν να μας  κάνουν να αγωνιστούμε πιο αποτελεσματικά για το καλύτερο ηθικό καλό.  Να τηρούμε στάση αδελφικής προσέγγισης, σεβασμού, συμπάθειας  και  υποστήριξης.
Αυτή είναι η ουσία της συμπόνιας! Φιλευσπλαχνία και όχι περιφρόνηση, καταφρόνηση….



Αποτιμήσεις
Κάθε αρνητική διάθεση πρέπει να  στρέφεται κατά της δυστυχίας όχι κατά του δυστυχισμένου συνάνθρωπου. Ο οίκτος είναι, συνήθως, ένα αφηρημένο συναίσθημα! Συμπόνια, αντίθετα , είναι πιο συγκεκριμένη. Συνιστά τη λυπημένη αγάπη.  Είναι αρετή.
Η συμπόνια είναι μια ψυχική διάθεση γλυκύτητας που επηρεάζει θετικά τον πάσχοντα συνάνθρωπο, δίνοντας μια δόση, έστω ελάχιστης, χαράς!
 Πάντα υπάρχουν περιθώρια για ευφρόσυνη συμπόνια! Λιγότερο παθητική οδύνη και περισσότερο ενεργητική διαθεσιμότητα. Λιγότερη θλίψη και περισσότερη συμπαράσταση.  Λιγότερο πάθος και περισσότερη φρόνηση και υπομονή.  
Αντί να τους λυπόμαστε γιατί να μη τους βοηθάμε, αν μπορούμε; Δεν είμαστε, φυσικά,  υποχρεωμένοι να κάνουμε δικά μας τα βάσανα των άλλων, αλλά εάν μπορούμε, ας τους ξαλαφρώσουμε.  Να συμπάσχουμε με τους φίλους μας όχι στο κλάμα τους, αλλά με την συμπαράστασή μας και με την προσφορά βοήθειας.  Η αγάπη και η γενναιοδωρία πρέπει να μας ωθούν. Όχι ο οίκτος! Ο οικτίρμων  αξίζει μόνο σε σχέση με  τον αντίθετόν του, τον απάνθρωπο!  Σε έναν άνθρωπο που είναι άδικος και  άξεστος ο οίκτος του   είναι καλύτερος από τη βάναυση αναισθησία!
Η συμπόνια είναι ένα συναίσθημα. Το νιώθει ή όχι ο καθένας μας. Δεν γίνεται με παραγγελία και εντολή. Γι’ αυτό δεν μπορεί να αποτελέσει «καθήκον», όπως διατύπωσε ο   Καντ. Εντούτοις, είναι καθήκον μας  να συμμετέχουμε ενεργητικά και να καλλιεργούμε  τα φυσικά αισθήματα συμπάθειας. Να μη αποφεύγουμε τους τόπους όπου βρίσκονται οι δυστυχισμένοι!


Επίλογος
         Δεν αποφασίζει κανείς το πότε να αγαπήσει! Μαθαίνει, όμως τρόπους να αγαπά. Το ίδιο ισχύει και με τη συμπόνια. Δεν έχουμε καθήκον να νοιώθουμε συμπόνια, οφείλουμε όμως να αναπτύξουμε μέσα μας την ικανότητα να συμπονούμε. Η συμπόνια απαιτεί προσπάθεια και  δύναμη θέλησης, για να καταστεί  αρετή.  Αναδύεται από μια ωραία αρμονική  σύνθεση του συναισθήματος αγνής θλίψης  και της ψυχικής δύναμης για ηθική πράξη.

Κάθε πόνος είναι ένα κακό με την έννοια της δυστυχίας.  Το να συμμεριζόμαστε  τον πόνο είναι μια ψυχική διάθεση και ηθική στάση. Η  λύπη είναι η ελάχιστη μορφή συμπόνιας.
Τα κοινά ανθρώπινα μέτρα, εκτιμάται, ότι  αδυνατούν να προσεγγίσουν το Παράδειγμα  της  συμπόνιας του Χριστού για τους δημίους του!  Η συμπόνια για εμάς τους κοινούς ανθρώπους είναι μια  δύναμη να  περνάμε από τη συναισθηματική ζωή στην ηθική τάξη. Από αυτό που νοιώθουμε  σε εκείνο που θέλουμε, από αυτό που είμαστε σε εκείνο που οφείλουμε να είμαστε.
Εκεί ακριβώς όπου αναδύεται η αγάπη, που φυσικά δεν συμπεριλαμβάνεται πάντα στις δυνατότητές μας , ενώ η συμπόνια είναι εφικτή, αρκεί να μην αδιαφορήσουμε!
Συμπόνια είναι η συναίσθηση του πόνου που νοιώθει κάποιος αλλά και των δεινών που τον πλήττουν σε συνδυασμό με την επιθυμία και βούληση να τον ανακουφίσει.
 Η μεγάλη Χριστιανική αρετή είναι η   ευσπλαχνία, η φιλόστοργη και ελεήμων αγάπη, που ασφαλώς έχουν  μεγαλύτερη αξία.  Η συμπόνια , όμως, είναι πιο προσιτή, εκδηλώνεται πιο εύκολα καθόσον εμπεριέχει την πραότητα( γλυκύτητα) που μας φέρνει πιο κοντά στο  ανθρώπινο είναι. Είναι σχετικά πιο εύκολη γιατί είμαστε , ευτυχώς, πιο επιρρεπείς στη θλίψη από όσο στη χαρά.
Το μήνυμα του Χριστού είναι μεγαλειώδες,  είναι όμως για λίγους, τους  εκλεκτούς! Εμείς μπορούμε να  ξεκινήσουμε  από τη συμπόνια που είναι προσιτή σε όλους μας. Εκτός από τους εγωιστές και τους εντελώς αδιάφορους!
Η συμπόνια, η οποία  μας χωρίζει από τη βαρβαρότητα, μπορεί να θεωρηθεί ως η  μητέρα όλων των αρετών. Η γενναιοδωρία, επιείκεια, η ευμένεια,  η σωφροσύνη , η αγάπη, ακόμη και η δικαιοσύνη χωρίς τη συμπόνια δεν ευδοκιμούν.
Όποιος συμπονάει τείνει να πράξει ό,τι οφείλει!


                                                                  Δημήτρης Κ. Μπάκας
                                                                      Μάιος 2020
                                                               ,