ΓΕΝΝΑΙΟΔΩΡΙΑ, ΩΣ ΕΝΔΟΣΙΜΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ Δημήτρης Κ. Μπάκας

Προοίμιο

Γενναίος είναι εκείνος που αρμόζει στη  γενεά του! Αυτός που κατάγεται από ευγενές γένος  και δεν αποκλίνει από αυτό. Ο ευγενής ως προς το ήθος του και την καταγωγή του. Ο μεγαλόφρων, ο υψηλόφρων. Γενναιοδωρία είναι η προθυμία να προσφέρει κάποιος απλόχερα (χωρίς τσιγκουνιά) στους άλλους  βοήθεια κάθε είδους, αλλά και συναισθήματα, ακόμη και την ψυχή του, οπότε αναβαθμίζεται σε μεγαλοψυχία. Γενναιοδωρία είναι πλουραλιστική αρετή σε περιεχόμενο αλλά και σε ονόματα, όπως όλες οι αρετές άλλωστε. Ανάλογα με ποια αρετή συνδυάζεται παίρνει και διαφοροποιημένη ονομασία.  Έτσι έχουμε γενναιόφρονες, γενναιόψυχους, γενναιόκαρδους κοκ. Η γενναιοδωρία  είναι η δύναμη (αρετή) της  προσφοράς στον διπλανό μας. Αξίζει να εμβαθύνουμε, περισσότερο , στην ουσία της.

Εισαγωγή

Ο άνθρωπος, από τη φύση του, αναζητεί ένα πλήθος αγαθών, καθώς τον ωθεί η  δύναμη της ζωής. Από κάθε αναζήτηση αγαθού αναδύεται μία ανάγκη. Τις ανάγκες, πολύ γενικά, τις  έχουν κατατάσσονται (Maslow) σε κατηγορίες: Βιολογικές, ασφάλειας, συνύπαρξης, εκτίμησης, αυτοπραγμάτωσης… Από  τις ανάγκες αναδύονται οι αξίες και οι αντίστοιχες αρετές, ήτοι η δυνάμεις πραγμάτωσής τους.

 Κύριο όργανο ανάπτυξης όλων των αρετών είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος, με τα δισεκατομμύρια νευρώνες και τις πολλαπλές συνάψεις τους, ανάλογα με τη βιολογική κληρονομικότητα αλλά και την παιδευτική ανάπτυξη. Με τον  εγκέφαλό του ο άνθρωπος  σκέπτεται, συναισθάνεται και πράττει , ήτοι  προσπαθεί  να κατακτήσει  τις βασικές ρυθμιστικές αξίες της ζωής : την αλήθεια, το κάλλος και το αγαθό.

 Είναι φυσιολογικό να ενδιαφέρεται ο άνθρωπος για τη θέση του μέσα στην πραγματικότητα, να απολαμβάνει το κάλλος ως ηδονή και να νιώθει πληρότητα από το αγαθό. Το εγώ του ( θεωρούμενο ως συμφέρον)  παρωθεί  τόσο τα ένστικτα όσο και τη λογική του  σε κάθε δραστηριότητα  της ζωής του. Αυτό είναι αποδεκτό μέχρις ενός σημείου, γιατί σύντομα διαπιστώνει, ότι είναι αδύνατο να καλύψει, χωρίς τη συνεργασία του  με τον συνάνθρωπό του, τις ανάγκες  και τα προβλήματα της ζωής. Το πολυτιμότερο αγαθό είναι ο άνθρωπος. Μπορεί, όμως,  να καταστεί και ο χειρότερος εχθρός του, οπότε αναδύεται μίσος και έχθρα που προκαλούν αποπνικτική ατμόσφαιρα και η ζωή του γίνεται αφόρητη. Στη κρίσιμη αυτή  φάσης της  συνάντησης ενός ανθρώπου με το συνάνθρωπό του οι ήπιες  αρετές παίζουν σπουδαίο ρόλο.

Γενναιοδωρία και αλληλεγγύη μεταξύ δικαιοσύνης και αγάπης

Δικαιοσύνη είναι να αποδώσουμε στον καθένα αυτό που του ανήκει, ενώ  το να προσφέρουμε ό,τι μας ανήκει στον άλλον είναι γενναιοδωρία. Η δικαιοσύνη είναι πιο αναγκαία και  σημαντική, ενώ  η γενναιοδωρία  θεωρείται πλησμονή, αλλά και περίσσευμα ψυχής! Είναι δύο αρετές διαφορετικής τάξεως. Πρώτα δίκαιοι και μετά γενναιόδωροι! Ενίοτε το αντίθετο: πρώτα γενναιόδωροι  και μετά δίκαιοι! Οπωσδήποτε, όμως, και οι δύο παίζουν σπουδαίο ρόλο στις ανθρώπινες σχέσεις. Η δικαιοσύνη , ακόμη και ως επιείκεια, είναι πιο εγκεφαλική, διανοητική και πιο κοντά στη λογική . Η γενναιοδωρία είναι πιο υποκειμενική,  συναισθηματική και αυθόρμητη. Πιο κοντά στην ιδιοσυγκρασία. Δικαιοσύνη πράττουμε σύμφωνα με το νόμο. Γενναιοδωρία πράττουμε πέρα από κάθε  ανθρώπινο νόμο, ήτοι σύμφωνα με την ανάγκη της αγάπης και ηθικής, ίσως και της αλληλεγγύης.

            Η αλληλεγγύη είναι μια ψυχική κατάσταση και, υπό προϋποθέσεις, αξία.  Αλληλέγγυος είναι κάποιος που ανήκει σε ένα σύνολο και συνεκτικό , στο οποίο  τα μέρη συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους. Νιώθουν κοινά  συμφέροντα, ακόμη και κοινή μοίρα. Είναι ένα αίσθημα αλληλεξάρτησης, συνήθως  ευγενές  που συνιστά αξία, αλλά δεν μπορεί να θεωρηθεί σε κάθε περίπτωση ως  αρετή. Καθόσον έχει λεπτότατη υφή και εύκολα μεταπίπτει σε απομόνωση και μίσος εναντίον άλλων συναφών ομάδων.

Η ψυχή μας, συνήθως, είναι γεμάτη από τον εαυτό μας, γι’ αυτό η γενναιοδωρία τις περισσότερες φορές λάμπει με την απουσία της! Ο εγωισμός μας είναι συνήθως  κυρίαρχος και η γενναιοδωρία είναι ανίσχυρη, γι’ αυτό και είναι σπάνια και σπουδαία.  Φυσικά η γενναιοδωρία δεν είναι  αγάπη, αλλά αγάπη αληθινή χωρίς γενναιοδωρία δεν υπάρχει. Μπορούμε να δίνουμε χωρίς να αγαπάμε, αλλά δεν είναι δυνατόν να αγαπάμε χωρίς να δίνουμε!  Η αληθινή αγάπη ουσιαστικά καλύπτει ή προϋποθέτει ΟΛΕΣ σχεδόν τις αρετές,  καθόσον είναι η άριστη ισορροπία που αναδύεται από την σε μέτρο ανάπτυξη όλων των αρετών.

Σχολιασμός

Όταν επικρατεί το  ευρύτερο γενικό  καλό αναδύεται η αντικειμενική αλληλεγγύη, ενώ η υποκειμενική αλληλεγγύη εξαρτάται από τα προσωπικά ή κλειστά ομαδικά  συμφέροντα.  Όταν  υποστηρίζεται το κλειστό, συνδικαλιστικό, τουτέστιν εγωιστικό όφελος η αλληλεγγύη ως αρετή  εκφυλίζεται. Γιατί ουσιαστικά κυριαρχεί η  επιδίωξη ίδιου ατομικού συμφέροντος, που δεν συνιστά  αξία. Ήτοι, υπερασπίζομαι μια κλειστή  κοινότητα σημαίνει ότι υπερασπίζομαι τον εαυτό μου. Η αλληλεγγύη, ως αρετή,  είναι κάτι  παραπάνω από μια συμφεροντολογική αλληλεγγύη. Όταν λέμε δίκαιος, ανδρείος, διαλλακτικός ή γενναιόδωρος καταλαβαίνουμε ότι  υπηρετούν μια γενικότερη αξία. Όταν λέμε αλληλέγγυος, όμως, αμέσως διερωτόμαστε   σε ποιον είναι αλληλέγγυος! Δεν είναι ενάρετος όποιος είναι αλληλέγγυος σε εγκληματία ή παραβάτη, γιατί τότε καθίσταται και εκείνος παραβάτης.  Μια κοινότητα συμφερόντων δεν αποπνέει, ποτέ,  δικαιοσύνη, ηθική  και ανθρωπιά.

Ίσως στο σημείο αυτό να διερωτηθεί κάποιος: Η Πατρίδα είναι κλειστή κοινότητα; Ασφαλώς ΟΧΙ. Η Πατρίδα συνιστά Συλλογική Οντότητα και μάλιστα , ως Πρόσωπο, χαρακτηρίζεται από ιερότητα και αγιότητα, όπως φυσικά και κάθε ανθρώπινη ύπαρξη.. Συνιστά ανοιχτή Κοινότητα στο Παγκόσμιο σκηνικό και κυρίως στην Ιστορία. Εξασφαλίζει τα κοινά αγαθά του συνόλου των πολιτών. Γι΄αυτό  η γνήσια φιλοπατρία συνιστά ενάρετη αλληλεγγύη.  

Η αλληλεγγύη  μπορεί να ενεργοποιήσει τη γενναιοδωρία και αυτό είναι το πιο σημαντικό. Γιατί τη σειρά της η γενναιοδωρία  μπορεί να υπερκαλύψει και τη δικαιοσύνη ακόμη, με την προϋπόθεση  να υπάρξει υπέρβαση  του προσωπικού συμφέροντος , όπως και εκείνου της κλειστής ομάδας.

Η γενναιοδωρία δεν είναι αγάπη. Πάντα προτιμούμε την αγάπη, γιατί τότε περισσεύει η γενναιοδωρία. Αυτοί που αγαπιούνται πραγματικά δεν έχουν τίποτε να μοιραστούν, καθόσον όλα είναι κοινά ( γι’ αυτό, θαρρούμε, ότι  ο νόμος  απαγορεύει τις δωρεές ανάμεσα στους συζύγους)! Αλλά δεν αγαπάμε, ποτέ, κατά παραγγελία, ενώ την γενναιοδωρία μπορεί να την αποφασίσει η βούληση.

Η αγάπη συνιστά πλήρωση, γι’ αυτό μπορεί να υπάρξει δίχως εγωισμό. Το υπέροχο συναίσθημα της αγάπης  το μαθαίνουμε  μαζί με το γάλα που θηλάσαμε. «Δίχως αγάπη δεν είμαστε τίποτα»!  Το βασικό χαρακτηριστικό της αγάπης   είναι ότι  την νιώθουμε  από την.. έλλειψή της! Τότε αντιλαμβανόμαστε το τι σημαίνει να μην έχουμε αγάπη. Τότε ψάχνουμε να βρούμε τις δυνάμεις αποκατάστασης της ισορροπίας, που ονομάζουμε αρετές.  Κοντολογίς, χρειαζόμαστε, πάντα τη γενναιοδωρία, επειδή η αληθινή αγάπη εκλείπει!

Αποτιμήσεις

Είναι απόλυτα φυσικό ο καθένας μας να αγαπά τον εαυτό του και να τον φροντίζει. Αυτό είναι το πρώτο μέλημα της ζωής.  Ο άνθρωπος αναζητεί πάντα στη ζωή του αυτό που είναι γι’ αυτόν χρήσιμο, ευχάριστο και ωφέλιμο. Φυσικά επιδιώκει την ηδονή. Δεν σημαίνει, όμως, ότι κάθε ηδονή συνιστά και αξία. Ούτε μόνη της μια επιθυμία καθίσταται γενναιοδωρία, γιατί  απαιτείται και η σύμπραξη αποφασιστικότητας, της λογικής  και  του ψυχικού  σθένος( θάρρους). Χωρίς αυτά  δεν  αναδύεται η  πρόθεση για συνάντηση και σχέση με τον άλλον.

Τίποτε δεν αξίζει για τον άνθρωπο περισσότερο από τον συνάνθρωπο. Η  γενναιοδωρία είναι το λεπτότατο εκείνο  σημείο, στο οποίο το όφελος του πράττοντος συναντά το όφελος του άλλου.

Όταν η επιθυμία γίνεται γενναιόδωρη καταπολεμούμε πιο εύκολα το μίσος, το θυμό, την περιφρόνηση ή και τον φθόνο ακόμη, που προκαλούν θλίψη.  « Το μίσος πρέπει να ηττηθεί από την αγάπη», λέει ο Σπινόζα. Θα λέγαμε  θλίψη και   χαρά μαζί. Μια επιθυμία να τείνουμε προς αυτό το μοίρασμα χαράς και  της αγάπης ακόμη.  Αυτήν την προσπάθεια προς την αγάπη εκφράζει ακριβώς η γενναιοδωρία. Απαιτείται ψυχική δύναμη, γι’ αυτό είναι η αρετή που μας οδηγεί στην αγάπη. Τότε και η δικαιοσύνη περισσεύει και πολλές άλλες αρετές υπερκαλύπτονται.

Οι αξίες δεν κρίνονται από το αιτία προέλευσής τους που πιθανόν να  είναι από φιλοζωική και εγωιστική, θα λέγαμε, ανάγκη. Αλλά μεγαλύτερη σημασία έχουν οι αρετές που πραγματώνουν  τις αξίες μας. Ήτοι, οι δυνάμεις που ανυψώνουν τον άνθρωπο σε ξεχωριστό είδος. Η γενναιοδωρία μάς  εξυψώνει απέναντι στους άλλους, γιατί ο εαυτός μας απελευθερώνεται από τα ζωώδη ένστικτα εκδίκησης και μίσους. Ο γενναιόδωρος δεν είναι ποτέ χαμερπής, μικρόψυχος,  μικροπρεπής…

 Ήτοι η  γενναιοδωρία μάς απελευθερώνει   από τόσα δεινά και ελαττώματα.

 Μία  απόλυτα μόνη της αρετή δεν υπάρχει, γιατί δεν είναι εφαρμόσιμη. Μόνον σε συνδυασμό με άλλες αρετές  παίρνει σάρκα και οστά. Η γενναιοδωρία αναδύεται  από τη συνύπαρξη των ελληνικών αρετών της μεγαλοψυχίας ( μεγαλείο ψυχής) και φιλοδωρίας. Ως ψυχική αρετή αναβαθμίζεται σε προσφορά του εαυτού ( πχ.  Στρατιώτη μαχητή), οπότε ονομάζεται αρετή της αυτοθυσίας.

Επίλογος

Ο γενναιόδωρος νιώθει αυθεντικά ελεύθερος και αυτό είναι και το πραγματικό μεγαλείο της ζωής του. Η γενναιοδωρία (γενναιοφροσύνη) είναι μια δύναμη προσφοράς προς τον άλλον με ταυτόχρονη αναβάθμιση του εαυτού μας και γι’ αυτό συνιστά αρετή  και αξίζει γιατί είναι ένα πρώτο βήμα προσέγγισης με τον συνάνθρωπό μας. Είναι, ακριβώς, το κατώφλι εισόδου σε κατάσταση αγάπης.

Η γενναιοδωρία αναδύεται από ανάγκη εκεί όπου η αγάπη λείπει. Πρέπει τουλάχιστον να πιστεύουμε την αγάπη ως αξία. Η γενναιοφροσύνη είναι δυνατόν να δημιουργήσει κατάλληλες συνθήκες   εγγύτητας μεταξύ των ανθρώπων, πολύ κοντά στη συμπόνια. Έχει το πλεονέκτημα ότι εξαρτάται μόνον από εμάς, ήτοι είναι ελεύθερη από ένστικτα και εμμονές. Ο τελικός σκοπός είναι η αγάπη, που υπερακοντίζει κάθε αρετή.

Η γενναιοδωρία είναι, σαφέστατα, καλύτερη από τον εγωισμό, όπως και η ηθική είναι πολύ καλύτερη από την απάθεια. Ασφαλώς, δεν είναι η ίδια η αγάπη, αλλά εκείνο που μας οδηγεί  στην αγάπη. Είναι το ενδόσιμο, ό,τι, δηλαδή,  μας κάνει να σκεφτούμε και να πράξουμε κάτι.  Είναι το  προοίμιο της αυθεντικής ανθρώπινης  ζωής.  Ένα είδος υπέροχου, ποιοτικού και ποιητικού Κάλλους, που σπάζει  τους παγετώνες του μίσους, της έχθρας  και της αντιπαλότητας και φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά.

Η αγάπη συνιστά το οξυγόνο της ζωής μας  και η γενναιοφροσύνη μας φέρνει κοντά της, γι’ αυτό είναι κρισιμότατη.  Ποτέ μόνη της δεν μπορεί να έχει ουσιαστικά αποτελέσματα, καθόσον εύκολα μπορεί να εκληφθεί ως περιφρόνηση και απόρριψη.  Απαιτείται ο συνδυασμός της και με άλλες αρετές. Μαζί με  το θάρρος αναβαθμίζεται σε ηρωισμό. Με τη δικαιοσύνη γίνεται επιείκεια. Με τη συμπόνια προάγεται σε ευμένεια και  με τη μεγαλοθυμία σε διαλλακτικότητα.

Τελικά μπορεί να αναγνωσθεί ως πραότητα, γλυκύτητα και θηλύτητα!

Κοντολογίς να ονομασθεί ανθρωπινότητα, ανθρωπιά και γιατί όχι καλοσύνη!

  Ό,τι δηλαδή μας λείπει σήμερα.

                                                                                            Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                            Φεβρουάριος 2020

Η ΑΠΛΟΤΗΤΑ ΩΣ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                     

Προοίμιο

« Η γλώσσα που μου αρέσει είναι μια γλώσσα απλή και αφελής, ανεπιτήδευτη, ίδια στο στόμα και ίδια στο χαρτί, μια γλώσσα ζουμερή , κοφτή και πυκνή, όχι λεπτεπίλεπτη και περιποιημένη….», αυτά  έλεγε ο Μονταίνιος και είχε δίκαιο. Πάντα προτιμάμε μια αλήθεια απλή, αντίστοιχη  με την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, αλλά δίχως το βάρος της σύγχυσης του πνεύματος.

Η απλότητα είναι ευφυία και τέχνη αλλά και αρετή. Να λέμε την αλήθεια.  Να λέμε το πολύπλοκο πιο απλά, αλλά ουσιαστικά, χωρίς προσποίηση. Απλότητα του αληθινού  και ας είναι πολύπλοκο. Πόσο εύκολο είναι αυτό; Απλό είναι το απέριττο. Ό,τι απαιτείται για να  κατανοηθεί σωστά κάτι, χωρίς να μειώνεται η ουσία του. Δεν ταυτίζεται με  το απλοϊκό. Είναι μια λεπτή προσέγγιση της  αλήθειας, χωρίς φτιασίδια που την αλλοιώνουν. Μια αρμονική  θεώρηση των μερών με ματιά διαφάνειας. Απλό, αλλά  και τόσο δύσκολο. Αξίζει πολύ και συνιστά μια αρετή,  που την κατορθώνουν ελάχιστοι.

Εισαγωγή

Ο απλός άνθρωπος ζει απλά, όπως αναπνέει. Μιλάει απλά, δίχως περισσή προσπάθεια για αίγλη και χωρίς εντροπή. Η απλότητα δεν είναι μια αρετή που προστίθεται  στην ύπαρξη του ανθρώπου, αλλά είναι η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπου χωρίς στολίσματα παραπανίσια. Είναι μια σπάνια αρετή, ίσως η πιο ανάλαφρη και η πιο διάφανη. Είναι το αντίθετο του περίτεχνου. Απεχθάνεται τα ψέματα, τις υπερβολές και τις ρητορείες, γι’ αυτό είναι και  η πιο αληθινή. Το αντίθετο της πολυπλοκότητας, της πολυσημίας, της αμφισημίας  και  της αλαζονείας,  γι’ αυτό είναι η  πιο δύσκολη και η πιο σπάνια αρετή!

Η πραγματικότητα είναι πολύπλοκη, αλλά διαμορφώνεται από απλά πράγματα και από τις σχέσεις μεταξύ τους. Η  διαπλοκή  αιτίων και αιτιατών  εξισορροπείται, δυναμικά, σε ένα  όλο που  τελικά παρουσιάζεται ως απλό, γιατί είναι αποτέλεσμα  αντιθέσεων και συγκρούσεων και  που υποχρεώνονται σε σύνθεση.

Απλότητα και πολυπλοκότητα

Απλότητα δεν σημαίνει μειωμένη νοημοσύνη, όπως και ευφυΐα δεν σημαίνει συσσώρευση εμποδίων. Είναι μια πολυπλοκότητα  σκέψης που καταλήγει σε μια απλότητα  «βλέμματος». «Όλα είναι πολύ πιο απλά από όσο μπορούμε να φαντασθούμε και ταυτόχρονα πολύ πιο περίπλοκα από όσο μπορούσαμε να διανοηθούμε» έλεγε ο Γκαίτε. Μία τεράστια πολυπλοκότητα της πραγματικότητας, καθίσταται  τελικά απλότητα της ύπαρξης. Το αντίθετο του απλού δεν είναι το πολύπλοκο, αλλά το κίβδηλο.

 Το απλό  είναι αυτό που λέμε «κοινό αίσθημα» και ορθή κρίση, όταν δεν μπλοκάρεται από τις γνώσεις ή τα πιστεύω. Ό,τι  η ψυχή μας  «βλέπει» με ειλικρίνεια. Είναι, συνήθως πχ. αδύνατο να περιγράψουμε την αληθινή  ομορφιά με λόγια, αλλά η ψυχή την αισθάνεται αμέσως, όταν την αντικρίσει! Αρκεί να είναι ικανή να την αναγνωρίσει.

 Η λογική συνιστά την προϋπόθεση για όλες τις σκέψεις, αρκεί να είναι ικανή για σκέψεις. Δεν αυτοπαγιδεύεται, πρέπει να είναι διαυγής. Συνήθως ανάμεσα σε δύο αποδεικτικές διαδικασίες, οι επιστήμονες συνηθίζουν να προτιμούν την πιο απλή. E=mc², τι πιο απλό αλλά και πολύπλοκο !!! Εμπιστεύονται την απλότητα της πραγματικότητας, παρά την πολυπλοκότητα του πνεύματος. Απλότητα είναι η τέχνη της αναγωγής του πολύπλοκου σε απλό και όχι το αντίθετο. Είναι η σαφήνεια σκέψης. Γιατί, άραγε, να είμαστε  σχοινοτενείς και δυσνόητοι, όταν μπορούμε να είμαστε σαφείς; Τα ρηχά νερά μάς ξεγελούν μόνον όταν είναι θολά! Τα επιχειρήματα είναι πιο πειστικά όταν είναι απλά.

Ο σχολαστικισμός είναι διαχρονικός. Κάθε γενιά έχει τους «σοφιστές» της.  Τώρα έχουμε και τους «ξερόλες» ! Γιατί η ασάφεια προστατεύει, όπως και η πολυπλοκότητα.  Όμως, η  φιλοσοφία και η σκέψη πρέπει να γίνονται κατανοητές  από τους πολλούς, με τη θέλησή  τους.

Σχολιασμός

 Η απλότητα είναι μια διανοητική αρετή, γιατί συνιστά  δύναμη για να αποβληθεί το περιττό, που θολώνει τη σκέψη και την αλήθεια. Είναι, προσέτι,  ηθική  και πνευματική αρετή, γιατί συνιστά  αγνότητα καρδιάς, ειλικρίνεια του λόγου και ευθύτητα συμπεριφοράς.

Η απλότητα δεν πρέπει να ταυτίζεται με την ειλικρίνεια. Η υπέρ-απλούστευση μπορεί να κρύβει την αλήθεια και δεν αποκλείει το ενδεχόμενο  υποκρισία. Θα μπορούσαμε να πούμε απλά ότι είναι η απουσία τεχνασμάτων και τακτικής σκοπιμότητας. Καλύτερα ένα απλό ψέμα από μια υπολογισμένη ειλικρίνεια. Ανεπεξέργαστη, ίσως να είναι λιγότερο σωστή, αλλά αποπνέει αίσθηση καθαρότητας, γιατί  είναι ανυπόκριτη και αθώα. Αποπνέει γαλήνη  που γοητεύει, όταν τη δούμε με αγνά μάτια. Είναι το αντίθετο του ναρκισσισμού και της έπαρσης, γιατί συστέλλεται το εγώ και αναδύεται αρμονικότητα. 

Απλότητα σημαίνει αυθορμητισμός, ευφρόσυνος αυτοσχεδιασμός και ανυστεροβουλία. Δεν χρειάζεται δύναμη επιβολής, γι’ αυτό αποπνέει  μια αίσθηση ελευθερίας. Είναι μια ευτυχισμένη αθωότητα. Ασχολείται με την πραγματικότητα, χωρίς  φτιασίδια. Λέει αυτό που θεωρεί αληθές και σωστό αποφεύγοντας τη φιλαυτία. Συνιστά  το αληθινό χαρακτηριστικό κάθε αρετής. Κάθε αρετή παύει να είναι αρετή, όταν απλά  φαίνεται ως αρετή. Δεν ισχύει ό,τι ισχύει… για τη Γυναίκα του Καίσαρος, που πρέπει είναι και να φαίνεται «τίμια!!». Κάθε  αρετή είναι τίμια , άλλως δεν είναι αρετή!

Η απλότητα γοητεύει  πάντα, αλλά δεν συνιστά  δικαιολογία για  τα πάντα! Όποιος χρησιμοποιεί την απλότητα για να γοητεύσει  ήδη την έχει αχρηστεύσει. Θα λέγαμε είναι αρετή «παιδική»!! Μια   «παιδικότητα», που σήμερα και τα παιδιά την έχουν χάσει! «Όπως τα πετεινά του ουρανού… και τα κρίνα του αγρού…» του Ευαγγελίου.  Δεν μπορούμε, όμως,  να ζήσουμε τόσο απλά, όπως τα πουλάκια και τα φυτά. Μας το θυμίζει η φρόνηση, που είναι πιο  ρεαλιστική αρετή, ενώ  η απλότητα μάς ανεβάζει σε πιο πνευματικό ανθρώπινο σκαλί. Όλα είναι απλά για το Θεό και όλα είναι  θεϊκά  για τους απλούς!

Το πολύ απλό και το υπερβολικά πολύπλοκο είναι αντανακλάσεις του ιδίου πράγματος. Σαν τον ρωμαϊκό θεό Ιανό , που παρουσιάζεται συνήθως  να κοιτά προς δύο κατευθύνσεις, έχοντας δύο πρόσωπα αχώριστα μεταξύ τους.  Μια κατάσταση που φαίνεται απλή προκαλεί ταυτόχρονα πολύπλοκες διεργασίες μέσα στο μυαλό. Έτσι περιπλέκονται η απλότητα με την πολυπλοκότητα. Μια «σύμπτωση των αντίθετων», που πιστεύτηκε ενίοτε, ως θεός!  Σύμφωνα με τη κβαντική θεωρία, το  απόλυτο κενό και πληρότητα ενέργειας συνυπάρχουν! Κατά τη θεωρία του χάους η χαοτική διαδικασία μπορεί να δημιουργήσει κανονικές μορφές. Πχ. οι τυχαίες διακυμάνσεις σε μια κατσαρόλα με νερό που βράζει συνδυάζονται και σχηματίζουν  σχήμα  εξαγωνικών δινών!

Αποτιμήσεις

Από μια χαοτική κατάσταση αναδύεται μια τάξη και μια τάξη μπορεί να εκφυλιστεί σε αταξία. Εάν παρατείνουμε την πολυπλοκότητα πολύ μακριά θα γίνει καθαρή τύχη. Αλλά και εάν συμπιέσουμε το απλό θα ξεπηδήσει η πολυπλοκότητα. Εδώ αναφύεται  η σημασία της απλότητας ως αρετής.  Η κοινωνία μας λαμβάνει μια σχετικά απλή και σταθερή μορφή, που πηγάζει από πολύπλοκα όνειρα, τις επιθυμίες και τη συνεισφορά των μελών της. Κάθε άτομο, έχοντας ελευθερία επιλογής, είναι εν μέρει δημιούργημα της κοινωνίας στην οποία ζει. Μια υγιής κοινωνία απορροφά την ενέργεια και τη δημιουργικότητα των μελών της και ταυτοχρόνως τους παρέχει αξίες , ηθική και μια κοινή αντίληψη της σπουδαιότητας της κοινωνίας. Έτσι στην κοινωνική ζωή που μοιάζει ιδιαίτερα πολύπλοκη, είναι δυνατόν να εμφανισθεί μία απρόβλεπτη τάξη. Και  όταν τα πράγματα μοιάζουν  να είναι απλά, πρέπει να είμαστε έτοιμοι  να υποδεχτούμε  τις κρυμμένες λεπτές διαφορές και την πολυπλοκότητα!

Η  απλότητα και η πολυπλοκότητα δεν εμπεριέχονται τόσο στα πράγματα καθαυτά, αλλά στον τρόπο με τον οποίο τα πράγματα επιδρούν το ένα στο άλλο και εμείς με τη σειρά μας αλληλοεπιδρούμε με αυτά. Ό,τι μοιάζει υπερβολικά απλό αποδεικνύεται όλο και πιο, πολύπλοκο όσο περισσότερο εμβαθύνουμε στις λεπτομέρειές του. Όλα συνδέονται με τα πάντα άρα είμαστε υποχρεωμένοι να έχουμε ολιστική αντίληψη. Σε μια κοινωνία που κατακλύζεται από την «πληροφορία» η γενίκευση και η απλοποίηση κυριαρχούν. Οι απλοποιήσεις χρησιμοποιούνται, συνήθως από  δημαγωγούς, προκειμένου να αποκτήσουν δύναμη και να προκαλούν αυταπάτες και στερεότυπα. Το «εμείς» απέναντι από το «αυτοί». Προκαλείται σύγχυση και χρησιμοποιούνται απλοποιημένοι δυισμοί.

Είμαστε υποχρεωμένοι να ξαναβρούμε τις δοκιμασμένες αρετές.  Να κινηθούμε σε μια κορυφογραμμή ή σε τεντωμένο σχοινί, ανάμεσα στις υπεραπλουστευμένες επιλογές που αδιαφορούν για τις λεπτές διακρίσεις και την υπερβολικά πολύπλοκη άμεση δράση και τις ξεκάθαρες αποφάσεις. Είναι ένα είδος  υψηλής τέχνη η απλότητα. Αποκτιέται σιγά –σιγά  με κόπο και προσπάθεια. Παράδειγμα  η χρήση  της γλώσσας,  με την οποία εκφράζουμε θαυμάσια ευρύτατα θέματα με απλότητα και σαφήνεια, αλλά μπορούμε εύκολα να οδηγηθούμε σε πλατειασμούς και ασάφειες, όπου χάνεται το νόημα και η ουσία!

Η απλότητα, ως αρετή, δεν σημαίνει κατάργηση αλλά υπέρβαση της σκέψης ή της συνείδησης. Βασίζεται στη γνώση και μάλιστα στη βαθύτερη και σοφότερη. Απελευθερώνεται από τις άπειρες λεπτομέρειες, τις οποίες δεν τις αγνοεί, αλλά τις συνθέτει δημιουργικά σε όλο. Απελευθερώνεται από τα δεσμά των λεπτομερειών. Δίχως την απλότητα  ούτε διαυγής  στοχασμός υπάρχει ούτε  πλήρης σκέψη  είναι εφικτή. Γιατί βυθιζόμαστε στις λεπτομέρειες και χάνουμε την ουσία.

Το αληθινό, συνήθως, είναι απλό, αρκεί να γίνει κατανοητό. Η απλότητα συνήθως μας προστατεύει από τον κομπασμό και αλαζονεία. Δεν μας επιτρέπει  να παρασυρθούμε και να χάσουμε την αίσθηση της πραγματικότητας και να εκλάβουμε τον εαυτό μας , ως αυθεντία. Σημαίνει ελευθερία και  διαφάνεια. Ακριβώς, γι’ αυτό, θαρρούμε ότι το  πιο ευεπίφορο για την ολιστική παιδεία είδος συγγραφής κειμένων είναι το Δοκίμιο. Σε μια εποχή ακραίας εξειδίκευσης  της γνώσης, του κατακλυσμού των πληροφοριών που θολώνουν τις γνώσεις και απομακρύνουν κάθε δυνατότητα προσέγγισης της αλήθειας, το  Δοκίμιο συνιστά την πιο απλή έκφραση απόψεων και γνωμών.  Δοκίμιο σημαίνει  αρχικό σχεδίασμα κειμένου, δοκιμαστικό έργο. Κείμενο περιορισμένης (όχι όμως όσης ενός άρθρου) έκτασης, που πραγματεύεται ένα συγκεκριμένο θέμα από διαφόρους χώρους, κοινωνία, επιστήμη, πολιτική , τέχνη κλπ.  Δεν εξαντλεί το θέμα αλλά αποδίδει με σαφήνεια τις απόψεις του γράφοντος, παρέχοντας  το έναυσμα για τον αναγνώστη να βρει το δικό του δρόμο αναζήτησης τη αλήθειας. Προέρχεται από το γαλλικό essai( essaiyer=  δοκιμάζω). Πρώτος χρησιμοποίησε ο M. De Montaigne (1558), για να δείξει ότι τα κείμενά του αποτελούσαν προσπάθειες προσεγγίσεως του θέματος.

Επίλογος

Απλότητα είναι «η χάρις των Αγίων» και η γοητεία, ίσως, των αμαρτωλών, που έχουν συναίσθηση των αμαρτημάτων τους. Η υπερβολή, ποτέ, δεν είναι αρετή. Η αρετή είναι  πάντα μια ποιοτική κορυφή. Ο απλός άνθρωπος το ξέρει και δεν τον νοιάζει η απέραντη σχολαστικότητα. Βρίσκει σχετικά εύκολα το «γνώθι σαυτόν» και τα όριά του και φροντίζει με σωφροσύνη να μη τα υπερβεί. Η φρόνηση τού επιβάλλει την αλήθεια με σύμφωνη γνώμη του Λόγου και των συναισθημάτων του. Ζει τον κόσμο όσο απλά είναι δυνατόν, γιατί η σωφροσύνη του καθορίζει τα όριά του.  Βλέπει  τον κόσμο με αληθινό, ωραίο και αγαθό βλέμμα. Ο απλός άνθρωπος έχει εμπεδώσει τις βασικές έννοιες της ζωής με απλό τρόπο και είναι γαλήνιος, χωρίς άγχος ιδιαίτερο. Απολαμβάνει τη ζωή στα μέτρα του και είναι όλβιος, αλλά και στους συνανθρώπους του είναι ευχάριστος, γιατί είναι αγνός και χρήσιμος αληθινά.

 Ζει την πραγματικότητα, που συνιστά για εκείνον αιωνιότητα, ως παρόν, και νιώθει ευφροσύνη και πλήρωση. Δεν έχει τίποτε να αποδείξει γιατί απλά, δεν έχει τίποτε να επιδείξει.

 Η απλότητα είναι αρετή που κατέχουν οι πραγματικά σοφοί. Είναι η σοφία των Αγίων ανθρώπων.

                                                                                           Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                          Φεβρουάριος  2020

Η ΑΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΩΣ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ Δημήτρης Κ. Μπάκας

Προοίμιο

Ένα περιστατικό που «διαφημίσθηκε» τόσο πολύ  στα ΜΜΕ μάς δίνει  την  «ωραία» αφορμή για να εμβαθύνουμε στην έννοια της ανεκτικότητας (ανοχής), που είναι τόσο παρεξηγημένη, αλλά και τόσο απαραίτητη.. Ένας νεαρός ( έφηβος) μαθητής απαιτούσε με βίαιο, προκλητικό, ίσως, και απειλητικό τρόπο τη διαγραφή απουσίας του από μία εκπαιδευτικό λειτουργό Σχολείου, η οποία με «ιώβειο», όπως χαρακτηρίσθηκε, υπομονή ανεχόταν τη συμπεριφορά του μαθητή της.

Φυσικά,  δεν είναι δυνατόν να έχουμε συγκεκριμένη  άποψη για το περιστατικό, γι΄ αυτό θα αποφύγουμε κάθε σχολιασμό του. Εξάλλου,  το αρμόδιο Υπουργείο έχει, ήδη, επιληφθεί και ερευνά το θέμα.  Μπορούμε, όμως,  ευκαιριακά,  να αναζητήσουμε  τα όρια στις λεπτές εκείνες σχέσεις μεταξύ μας που μπορούν να μάς οδηγήσουν, σε ρίξεις, μίσος  και φανατισμό, αλλά και σε φιλία , συνεργασία και αγάπη. Να προσεγγίσουμε τα όρια συμπεριφοράς μας για  ειλικρινείς ανθρώπινες σχέσεις. Να ερευνήσουμε πιο ολιστικά και προσεκτικά το περιστατικό και να εντοπίσουμε πόσες αρετές απουσιάζουν, να βρούμε, ει δυνατόν, μια «κόκκινη γραμμή», που εάν ξεπερασθεί, οι καταστάσεις καθίστανται  πλέον ανεξέλεγκτες. Μήπως μπορούσαμε να πούμε ότι η ανοχή συνιστά αξία ή ακόμη και αρετή; Και γιατί!

Εισαγωγή

Ο καθένας μπορεί να ρωτήσει: «Το να θεωρούμε πως υπάρχουν πράγματα μη ανεκτά σημαίνει αδιαλλαξία»; ή  «το να είναι κάποιος διαλλακτικός σημαίνει πως ανέχεται τα πάντα»; Η απάντηση ασφαλώς θα ήταν αρνητική και στις δυο περιπτώσεις. Το να ανεχόμαστε τον βιασμό, τα βασανιστήρια ή τον φόνο, αναντίρρητα δεν είναι αρετή, γιατί κανένας  σώφρων άνθρωπος δεν μπορεί να τα  ανεχθεί.  Η ανοχή δεν αναφέρεται, όμως, σε σαφώς ξεκαθαρισμένες περιπτώσεις, αλλά εκεί, όπου παρατηρείται ασάφεια.  Το δυσχερέστερο είναι ο  προσδιορισμός  των ορίων της.

Η επιστήμη, η φιλοσοφία, η πολιτική,  η δικαιοσύνη,  η  ηθική συνείδηση, το συναίσθημα, η λογική…όλα είναι πρόθυμα να μας βοηθήσουν! Αλλά πώς; Ουσιαστικά  επιδιώκουμε να βρούμε την αλήθεια. Η επιστήμη για την αλήθεια ενδιαφέρεται.  Αποδέχεται, όμως, τις διαψεύσεις, και έτσι εξελίσσεται, μέσα στην  υπερ-πολυπλοκότητα του Κόσμου μας. Ακόμη και τα μαθηματικά, το ακριβέστερο εργαλείο, που βρήκε ο άνθρωπος για να προσεγγίσει την  πολυπόθητη αλήθεια, δεν παρέχουν ασφαλή αποτελέσματα. Η θεωρία της απροσδιοριστίας, του χάους, το θεώρημα του Gödel, αλλά και οι άρρητοι αριθμοί, μάς επιβεβαιώνουν την αβεβαιότητα. Με μαθηματικά, εξάλλου,   δεν είναι δυνατόν να αποτιμηθούν τα συναισθήματα, οι συγκινήσεις, το φιλότιμο και η αγάπη! Επομένως, η ανοχή έχει πάντοτε μια θέση στις σχέσεις μας και μάλιστα με  ασαφή όρια.

 Η ανθρωπότητα βρήκε τον  ιστορικό της δρόμο, όχι βέβαια πάντα με επιτυχία, αλλά οπωσδήποτε κατόρθωσε μια ισορροπία μεταξύ όλων των παραγόντων.  Δεν επικράτησε η  απόλυτη δικαιοσύνη, ούτε, όμως, η απόλυτη  αδικία!  Ο Άνθρωπος πολλές φορές βρήκε ένα αξιόπιστο νόημα ζωής. Αναζήτησε μια Υπέρτατη Δύναμη, οποία  τού εξασφαλίζει μια ευρύτερη δικαιοσύνη.  Πίστεψε σε βασικές αξίες και  το σημαντικότερο,  κατέβαλε προσπάθεια εναρμόνισης  των δυνάμεών του  με  το περιβάλλον, στο οποίο είναι υποχρεωμένος να ζήσει. Ανέπτυξε επιτηδειότητες και καλλιέργησε  αρετές , που συνιστούν και την ειδοποιό διαφορά, την ανθρωπινότητα.

Ανοχή ( ανεκτικότητα)

Σήμερα , παρά τις άπειρες γνώσεις μας, κυριαρχούν οι απόψεις, οι δοξασίες και οι γνώμες, οι οποίες, δυστυχώς, έχουν ουσιαστικά κατακλύσει τη ζωή μας. Συνήθως, αγνοούμε πολύ περισσότερα από όσα γνωρίζουμε.  Το χειρότερο είναι το, ό,τι γνωρίζουμε εξαρτάται άμεσα ή έμμεσα από κάτι που αγνοούμε. Το πρόβλημα της ανοχής, ως εκ τούτου, καθίσταται επιτακτικό.  Ό,τι δύσκολα αμφισβητείται επιστημονικά, εάν  θεωρηθεί από φιλοσοφική, ηθική ή θρησκευτική πλευρά απαιτεί ανοχή και  πίστη, ώστε να κρυσταλλωθούν  οι  αποφάσεις μας.

Η ανοχή συνιστά αξία, μόνον, όταν είναι σε βάρος του εαυτού μας και υπέρ  του άλλου. Δεν αξίζει η ανοχή, όταν δεν πρόκειται να χάσουμε τίποτε ή όταν με την ανοχή μας επωφελούμαστε σε κάτι. Το να ανεχόμαστε, π χ. τη φρίκη και την αδικία σε βάρος άλλου, πλην εμού, ασφαλώς δεν είναι αρετή, αλλά εγωισμός, αδιαφορία, βαρβαρότητα και χυδαιότητα!

Ανοχή σημαίνει αποδοχή εκείνου που καταδικάζουμε. Επιτρέπουμε να γίνεται εκείνο, που μπορούμε να εμποδίσουμε  ή να αντιπαλέψουμε. Σημαίνει την απάρνηση ενός μέρους της δύναμής μας, της εξουσίας μας  ή και του θυμού μας. Ανεχόμαστε π.χ. τα καπρίτσια ενός παιδιού ή τις θέσεις ενός αντιπάλου μας. Αυτό σημαίνει ότι είναι αρετή. Ήτοι έχουμε αναπτύξει μια εσωτερική δύναμη κόντρα στη δική μας επιθυμία, σε βάρος του εαυτού μας, με προσωπικό  κόστος. Κοντολογίς, υπερβαίνουμε το δικό μας συμφέρον με οδύνη και ανυπομονησία.

Η κοινωνία, στην οποία ζούμε, είναι αντιφατική, γεμάτη πάθη, κατακερματισμένη και χρειάζεται ανοχή. Η ανοχή είναι «εκ των ων ουκ άνευ», γι’ αυτό συνιστά  αξία! Εάν, όμως, η ανοχή καταστεί καθολική  δεν θα είναι πια η Κοινωνία ανθρώπινη, άρα  δεν υπάρχει πια ανάγκη για  ανοχή! Ως αρετή η ανοχή  βρίσκεται, πάντοτε, εγγύτατα στη χρυσή τομή της κρίσιμης αναλογίας. Ούτε υπερβολή, ούτε έλλειψη. Τραβηγμένη στα άκρα, η ανοχή, αυτοαναιρείται, καθόσον αφαιρεί την ελευθερία, τη δικαιοσύνη  και όλο τον ηθικό χώρο από τους άλλους!

Σχολιασμός

Τα θέματα ανοχής, δεν έχουν βασικό νόημα στο πεδίο, όπου οι επιστήμες έχουν δυνατότητα εφαρμογής, παρά το ότι δεν είναι σπάνιες οι διαφωνίες στις εκάστοτε προσεγγίσεις. Η επιστήμη προχωρεί  διορθώνοντας τα λάθη της. Η ανάγκη ανοχής αναδύεται από  την αδυναμία μας να κατακτήσουμε το απόλυτο. Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι πρέπει να υπάρχει πάντοτε αμοιβαία ανοχή, γιατί όλοι μας είμαστε αδύναμοι, κάνουμε  λάθη και  ζούμε με απόψεις..

Η γενναιοδωρία και προπαντός η αγάπη προς ένα πρόσωπο,  έχουν ευρύτερα όρια από εκείνα της ανοχής, αλλά εάν είναι υπερβολικά, συνήθως,  βλάπτουν. Όποιος είναι δίκαιος με τους δίκαιους ή γενναιόδωρος με τους γενναιόδωρους δεν είναι ούτε γενναιόδωρος ούτε μεγάθυμος. Έτσι και ένας ανεκτικός με τους ανεκτικούς δεν είναι ουσιαστικά ανεκτικός. Ήτοι η ανοχή δεν είναι αρετή, όταν πρόκειται για μεταξύ ανεκτικών προσώπων. Όπως, και οι αδιάλλακτοι δεν έχουν το δικαίωμα να παραπονεθούν αν αντιμετωπισθούν με αδιαλλαξία.

Δημοκρατία δεν σημαίνει αδυναμία. Ανοχή δεν σημαίνει παθητικότητα. Η καθολική ανοχή, που δεν είναι ούτε ενάρετη ούτε βιώσιμη, είναι ηθικά καταδικαστέα και πολιτικά καταδικασμένη. Μια Δημοκρατία που θα έθετε σε απαγόρευση κόμματα δεν θα ήταν αρκούντως δημοκρατική, γιατί θα αρνιόταν να υπερασπισθεί δυναμικά, όπου χρειαζόταν, το δίκαιο και την ελευθερία. Το  κριτήριο, περιπτωσιακά πάντα,  είναι κατά βάση πολιτικό και όχι ηθικό. Είναι ο ουσιαστικός  κίνδυνος που αντιπροσωπεύουν οι αδιάλλακτοι. Όταν απειλούνται η ελευθερία και οι θεσμοί αποδυναμώνονται σε επικίνδυνο βαθμό, τότε είναι απαραίτητο να αναχαιτισθεί η βία δια της βίας, καθόσον, άλλως, θα σήμαινε έλλειψη αποφασιστικότητας ή προνοητικότητας.

            Η γνώση από μόνη της χωρίς ήθος και καλλιέργεια ψυχής δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη βούληση. Καμία επιστήμη  μόνη της δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη Δημοκρατία, ούτε την ηθική. Ακόμη και η απόλυτη  δικαιοσύνη δεν μπορεί να λύσει τα ηθικά θέματα.  Τα πιο δυσεπίλυτα προβλήματα προκύπτουν από τις ανθρώπινες σχέσεις και για την επίλυσή τους απαιτείται κάτι ανώτερο, ανθρώπινο! Απαιτούνται η κατανόηση, η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, η ενσυναίσθηση, το αίσθημα του συνανήκειν, η βεβαιότητα  ότι έχουμε μια κοινή μοίρα…. Απαιτείται μια κοινή  ελπίδα, η οποία αναδύεται από τα κοινά πιστεύω που ερείδονται στην πολυπόθητη, αλλά μη συλλαμβανόμενη αλήθεια, στο ψυχικό κάλλος , ως  ενδόσιμο κάθε πράξης, και την ηθική βούληση για πραγμάτωση των δοκιμασμένων αρετών.

 Ένα ολόγραμμα αρετών θεμελιωμένο στη φρόνηση (συνδυασμό λόγου και συναισθημάτων), στην σωφροσύνη( εύρεση και τήρηση των μέτρων μας, αυτάρκεια), στην ανδρεία ( θάρρος) για αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής  και της δικαιοσύνης, ως καταπολέμηση του ίδιου  συμφέροντος και απόδοσης του δικαίου. Το ολόγραμμα αυτό συμπληρώνεται και εμπεδώνεται στη συνιστάμενη όλων των αρετών, την ανυστερόβουλη αγάπη για την αγάπη.

Κανένα, όμως, οικοδόμημα δεν χτίζεται μόνο με ογκόλιθους. Απαιτούνται και μικρότεροι δομικοί λίθοι. Έτσι και ταπεινότερες αρετές έχουν τεράστια συμβολή στη στερεότητα του ολογράμματος των αρετών μας. Τέτοιες αρετές είναι: η γενναιοδωρία, η συμπόνια, η ευγνωμοσύνη, η γλυκύτητα … Μεταξύ αυτών των «μικρών αρετών» σημαντική θέση καταλαμβάνει η ανεκτικότητα. Ελάχιστη θα έλεγε κάνεις αρετή ,αλλά βασικότατη για την ευστάθεια του όλου οικοδομήματος.

Αποτιμήσεις

Για να είναι κάποιος διαλλακτικός, με κανένα τρόπο δεν πρέπει να παραιτηθεί από την αγάπη για την αλήθεια.  Αντίθετα χάρη σε αυτήν ακριβώς, τη  χωρίς αυταπάτες , αγάπη για την αλήθεια είμαστε ανεκτικοί. Γιατί  αναγνωρίζουμε πως ποτέ δεν γνωρίζουμε την αλήθεια απόλυτα ούτε έχουμε απόλυτη βεβαιότητα. Ας έχουμε  πάντα υπόψη ότι ανοχή είναι αναγκαία, επειδή  ζούμε με απόψεις,  γνώμες και αβέβαιες υποκειμενικές,  κατά βάση, δοξασίες. Ο καθένας μας, όσο πεπεισμένος και αν είναι, πως έχει δίκαιο δεν είναι, σχεδόν πάντα, σε θέση να το  αποδείξει. Ανάλογα συμβαίνει και σε εκείνους που προσπαθεί να πείσει.

Η αγάπη προς την αλήθεια μάς κάνει να δεχθούμε πως η ανοχή έχει μεγαλύτερη σχέση με  την πολιτική παρά με την ηθική. Με τα όρια του Κράτους παρά με τα όρια της γνώσης. Δεν είναι καθόλου εύκολο να υποχρεώσουμε ένα πρόσωπο να σκέπτεται διαφορετικά  από ό,τι σκέπτεται, ούτε να πιστέψει ως αληθινό αυτό που θεωρεί ως ψεύτικο. Η αδιαλλαξία αποβλακώνει και η βλακεία οδηγεί στην αδιαλλαξία.

Σε ένα διαλλακτικό καθεστώς, η δύναμη του Κράτους βρίσκεται στην ελευθερία των πολιτών, που συνιστά τη δύναμή του. Ο δογματισμός  συμβάλλει στον εφησυχασμό, στην έπαρση, στην απόρριψη και στην περιφρόνηση του άλλου ήτοι στην αδιαλλαξία.  Εναπόκειται στην πολιτική και στην κουλτούρα, που διαρκώς εξελίσσονται,  να επαγρυπνούν για την τήρηση των νόμων και όχι σε κάποια  απόλυτη αλήθεια, που θα μας επιβαλλόταν και εμείς θα νομιμοποιούμαστε να την επιβάλλουμε στους άλλους. Μια αλήθεια είναι ίδια  για πολλούς,  οι επιθυμίες όμως διαφέρουν!

Ταπεινότητα και μεγαθυμία συνδυάζονται και μας οδηγούν προς την ανοχή. Δεν μπορούμε να μιλάμε για σεβασμό, όταν δεν υπάρχει ανεκτικότητα, που αντιτίθεται στον φανατισμό, στην αδιαλλαξία, στον εγωισμό και στην απομόνωση. Η λογική δεν καλύπτει το σύνολο της ηθικής, παρά το ότι έχει πάντα τον πιο σημαντικό ρόλο.

Η ανοχή συνιστά  το «λιπαντικό» της καλής λειτουργίας της ανθρώπινης κοινωνίας. Η υπερβολή προκαλεί  δυσλειτουργία, αλλά η έλλειψη ανοχής επιφέρει πάντοτε τον θάνατο της κοινωνίας!

Επίλογος

Η δημοκρατία συνιστά την ύψιστη  συλλογική αρετή ανάμεσα στον ολοκληρωτισμό και στην ασυδοσία του όχλου. Η ανοχή, εν μέτρω,  βοηθάει στην καλή λειτουργία της, επειδή έχει μέσα της και ένα είδος σεβασμού ή  συμπάθειας. Ισχύει το « αγάπα και κάνε ό,τι θέλεις…» του Ιερού Αυγουστίνου. Ο δογματισμός, όμως, είναι  μια απατηλή και εγωιστική αγάπη για την αλήθεια και ανά πάσα στιγμή αναδύεται. Έτσι πρέπει να θεωρήσουμε ως ανοχή αυτό το οποίο , αν είμασταν πιο νηφάλιοι, πιο μεγαλόκαρδοι , πιο δίκαιοι, ήτοι τον  σεβασμό, την συμπάθεια ή την αγάπη. Εφ’ όσον η αγάπη μας, όμως, είναι ατελής και αφού η συμπάθεια και ο σεβασμός έχουν εκλείψει, τότε απομένει ως μόνη έννοια προσέγγισης της  ανοχής, ως «  ελάσσων αρετή»,  που ταιριάζει στη σημερινή μας εποχή. Ασφαλώς μάς ενοχλεί, καθόσον δεν είναι το ιδεώδες,  το μέγιστο! Αλλά, οπωσδήποτε, είναι  ένα ελάχιστο, πολύ καλύτερο από το τίποτα!

Ως ανθρώπινα όντα προσβλέπουμε, πάντα προς μία πιο αυθεντική αγάπη, που δεν είναι προσιτή στον τρόπο της ζωής μας ! Γι΄αυτό, θαρρούμε ότι  η πεζή ειλικρινής ανοχή παραμένει το ελάχιστο  που μπορούμε για  να κρατάμε ζωντανές τις σχέσεις μας! Μια ανεκτή λύση, ελπίζοντας πάντα στο καλύτερο. Έως ότου  η ανθρωπότητα καταλάβει ότι όλοι μας είμαστε γεννήματα αγάπης και δεν γεννηθήκαμε για να αντιπαλεύουμε αλλήλους  και να προκαλούμε   την καταστροφή και το  μίσος. Μέσα στον πεζό κόσμο μας, στην άκρατη αναζήτηση του προσωπικού μας συμφέροντος θαρρούμε ότι   η ανοχή είναι σημαντική.  Συνιστά το πρώτο σκαλοπάτι για να κτισθεί  μια αρετή  φιλίας και γιατί όχι και αγάπης. Η βαρβαρότητά μειώνεται, η ευγένεια παίρνει τη θέση της, οι διαπροσωπικές σχέσεις αναδύουν εμπιστοσύνη και ο Κόσμος γίνεται καλύτερος.

 Μικρή σε τόνο αρετή, παρά ταύτα  έχει σπουδαίο ρόλο. Γι΄αυτό λέμε ότι είναι ως εάν  το «λιπαντικό»  στη λειτουργία της Κοινωνίας μας, η οποία καθημερινά  καθίσταται μηχανιστικού τύπου. Είναι ένα ξεκίνημα  και μια ελάχιστη αντιπάθεια για να καταπολεμήσουμε το ανυπόφορο μίσος. Να δεχθούμε ως ανθρώπινο, το ανεκτό, που ωστόσο είναι περιφρονητέο και μισητό.

            Η αγάπη ασφαλώς είναι το απόλυτο αντίδοτο της ανοχής. Εάν αγαπάμε την αγάπη τότε περιττεύει η ανοχή! Η αγάπη, όμως, δεν επιβάλλεται, αλλά αναδύεται όταν οι συνθήκες ευδοκιμήσουν με τη δική μας προσπάθεια. Η αγάπη είναι, ως εάν  «λουλουδάκι» που ανθίζει. Ένας ζωντανός οργανισμός που , ίσως , αναδύεται από την ευρωτίαση, όπως διατείνονται οι επιστήμονες! Θέλει  υγρασία  και λίπασμα, ένας  ζωντανός οργανισμός. Και η ανοχή είναι εκείνο το στοιχείο που δημιουργεί τις άριστες συνθήκες  ανάδυση της αγάπης, ακόμη και μέσα στην οικογένεια και μεταξύ των πρωταγωνιστών, τα ζευγάρια.

  Είναι, λοιπόν,  μια ελάχιστη αρετή, αλλά  απολύτως απαραίτητη για τη σημερινή Κοινωνία μας. Μια σοφία μικρή, στο μέτρο  των δικών μας  δυνατοτήτων,  των πολλών, αλλά προϋπόθεση όλων των αρετών. 

                                                                                    

                                                                                      Δημήτρης Κ.  Μπάκας

                                                                                          Φεβρουάριος 2020