Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΕΣΤΙΑ Δημήτρης Κ. Μπάκας

Προοίμιο

Στην Άπω Ανατολή, φιλοσοφικά,  συμβολίζουν την ευτυχία  του κάθε ανθρώπου με έναν αριθμό, που μεγαλώνει ανάλογα με τα αγαθά που κατέχει και απολαμβάνει,π.χ. εάν κάποιος επιθυμεί και διαθέτει φήμη βαθμολογείται με 10. Εάν διαθέτει και πλούτη, τότε αυξάνεται στο 100. Εάν μπορεί και κάνει ταξίδια, γίνεται 1000. Εάν έχει πολλούς φίλους 10000 κοκ. Κάθε φορά που αποκτιέται  ένα αγαθό προστίθεται ένα μηδενικό στο τέλος και ο αριθμός της ευτυχίας μεγαλώνει και μπορεί να γίνει τεράστιος π.χ. 1000000…. Η μονάδα στην αρχή του αριθμού, όμως, παριστάνει την υγεία, τουτέστιν την ύπαρξη του ίδιου του ανθρώπου. Παρατηρούμε εύκολα ότι εάν υπάρχει η μονάδα, τότε τα μηδενικά προσαυξάνουν κάθε φορά την ευτυχία, εάν όμως εκλείψει η υγεία, τότε όλα τα αγαθά, είναι άνευ αξίας.

Εάν το παράδειγμά μας εφαρμοστεί στην περίπτωση της Πατρίδας αμέσως διαπιστώνεται  ότι  εάν η Πατρίδα δεν  έχει υπόσταση, τότε όλα τα αγαθά είναι   απλά μηδενικά.

Εισαγωγή

Για να έχει υπόσταση ένας ζωντανός οργανισμός, (από το νουκλεοτίδιο, μέχρι τη Συνομοσπονδία Κρατών), πρέπει να συντρέχουν  τρεις βασικές συνθήκες:

·       Τα συστατικά όργανα να λειτουργούν με σχετική ελευθερία στο δικό τους  ζωτικό χώρο και να έχουν αρμονική συνοχή συντονισμένα μέσα στο όλο.

·        Ένα περίβλημα να εξασφαλίζει το όλον, που έχει την ικανότητα αυτοοργάνωσης και.

·        Το περίβλημα να επιτρέπει την  επικοινωνία με το περιβάλλον .

 Εάν ένας από τους τρεις παράγοντες εκλείψει  ο οργανισμός νεκρώνεται.

Το πώς αναπτύσσεται η αυτοοργάνωση είναι πολύ δύσκολο να προσδιορισθεί. Στη γενική περίπτωση αναδύεται ως ποιότητα, όταν όλα τα συνθετικά στοιχεία του οργανισμού συνυπάρχουν αρμονικά μέσα σε μια κατάσταση αντιπαλότητας, συμπληρωματικότητας και αναδράσεων μεταξύ τους στο πλαίσιο χρυσής αναλογίας, που δεν ξεπερνά τα όρια διάλυσης του όλου οργανισμού. Έτσι, στην αντιμετώπιση κάποιου κινδύνου όλα τα μέλη συνεισφέρουν αναλόγως και το όλον αποδίδει μεγαλύτερες δυνατότητες από το άθροισμα των  μερών, π.χ. τότε έχουμε  την  ανάδυση της ζωικής δύναμης.

Ο πιο πολύπλοκος αυτοοργανούμενος οργανισμός είναι ο ανθρώπινος εγκέφαλος με περισσότερους από εκατό πενήντα δισεκατομμύρια νευρώνες και  περισσότερες από εξακόσια δισεκατομμύρια συνάψεις. Και όμως, όταν δεν έχει σοβαρές  διαταραχές, λειτουργεί αρμονικά αναβλύζοντας το ανθρώπινο πνεύμα..

Οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι τα πιο πολύπλοκα σύνολα επί της Γης, καθόσον ποτέ, σχεδόν, δεν επιτυγχάνεται αρμονική συλλειτουργία των μελών λόγω ετερογενών βουλήσεων. Γι΄αυτό ακριβώς πολύ ενωρίς οι άνθρωποι αντιλήφθηκαν την ανάγκη να οργανώσουν την κοινωνική τους  ζωή σε ομάδες- πυρήνες, όπως οικογένεια, φυλή, έθνος κ. λ. π. Η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιεί για αυτούς τους πυρήνες την περίφημη έννοια  εστία, την οποία οι πρόγονοί μας τίμησαν και ως θεά.

Εστία είναι ο χώρος μέσα στο σπίτι, ο οποίος χρησιμεύει για θέρμανση ή για μαγείρεμα. Αυτή είναι η βασική έννοια, αλλά υπάρχουν και πάρα πολλές ευρύτερες  μέχρι το ύπατο νόημα  τής  « υπέρ βωμών και εστιών»  ιερότητας. Η εστία έχει πολλές αρετές. Σημαίνει φωτιά, τουτέστιν, ανάδυση ενέργειας, ζεστασιά, φαγητό και φως. Θέρμανση για να προστατευτούμε από το κρύο αισθανόμενοι ότι υπάρχουν «προστατευτικοί τοίχοι» στην πλάτη μας. Μαγειρεύουμε την τροφή που σημαίνει απαρχή του εκπολιτισμού του ανθρώπου. Ομιλία με μαγείρεμα λέξεων, που οδηγεί στην κοινή τροφή δηλαδή τη συντροφικότητα. Τότε όλα είναι πιο φωτεινά μεταφορικά, οπότε χτίζεται η εμπιστοσύνη μεταξύ των συντρόφων και αναβλύζει η αγάπη, που δένουν αρμονικά την ομάδα. Ο ίδιος  ο άνθρωπος, ως μια «πύκνωση» εστιακής μορφής, αναδίδει ενέργεια , ζωή και ψυχή, δίκην φλόγας.

           

Σημερινό παγκοσμιοποιημένο  σκηνικό

Στο σημερινό παγκόσμιο σκηνικό, με την οικονομική παγκοσμιοποίηση και τις πολλαπλές παγκοσμιότητες νιώθουμε ότι  μάς αγκαλιάζει ένα γιγαντιαίο πλανητικό στραγγαλιστικό   χωροδικτύωμα, που συνίσταται  από κάθε είδος συμφέροντα και επιρροές. Οι οικογένειες, οι φυλές είναι υπερβολικά ευάλωτες και δύσκολα ανθίστανται στην εξωτερική πίεση. Έτσι, ουσιαστικά αφανίζεται ο άνθρωπος ως πρόσωπο. Αλλά και τα έθνη-κράτη αλλοιώνονται σημαντικά από πλευράς αυτονομίας τους, καθόσον εξαρτώνται από τις επιρροές ισχυρότερων παραγόντων, που είναι ανεξέλεγκτοι. Μόνον η ουσιαστική οντότητα της Πατρίδας είναι δυνατόν να αποτελέσει ανθρώπινη εστία.

Η  Πατρίδα, ως οντότητα κινδυνεύει, όπως και  κάθε ζωντανός οργανισμός:

·       Όταν η εσωτερική συνοχή διαταραχθεί σε υπερβολικό βαθμό λόγω δυσλειτουργίας των θεσμών της Πολιτείας και έλλειψη συντονισμού, υποβαθμίζοντας το έργο που παράγει το όλον  ή

·       Όταν αποκοπούν οι δεσμοί με το ευρύτερο περιβάλλον και μεταβληθεί σε κλειστή μη βιώσιμη οντότητα ή

·        Επισυμβεί  ο ακαριαίος θάνατος, όταν διαρραγεί ανεπανόρθωτα το εξωτερικό περίβλημα( τα σύνορά της) και ο ζωτικός της χώρος καταστεί ανεπαρκής.

Η Δημοκρατία, η οποία ως πολίτευμα τείνει να επικρατήσει, τουλάχιστον ονομαστικά, σε ολόκληρο τον Πλανήτη μας είναι το πιο ιδεώδες σύστημα διακυβέρνησης, καθόσον διαχέει την εξουσία σε όλο το εύρος των πολιτών.  Ταυτόχρονα είναι και το πιο ευαίσθητο σύστημα. Απαιτεί από τους πολίτες  για τη σωστή λειτουργία της περισσότερα από όσα εκείνοι μπορούν ή διατίθενται να δώσουν, εάν δεν καλλιεργηθούν με αντίστοιχη  ολιστική παιδεία.  Το ίδιο το πολίτευμα στην πράξη δεν ταυτίζεται με ένα ιδεώδες πρότυπο, το οποίο  εξάλλου δεν έχει αποκρυσταλλωθεί ακόμη και δεν μπορεί να ικανοποιήσει όλες τις επιθυμίες των πολιτών με δικαιοσύνη. Έτσι προκαλούνται εσωτερικές τριβές που οδηγούν ακόμη και στην  αυτοκαταστροφή. Η δημοκρατία δεν επιβάλλεται. Είναι η πιο ευαίσθητη ανάδυση μιας ευνομούμενης και αρμονικής Κοινωνίας

Η αγωγή του πολίτη, ( πολιτειότητα (polity)) στη μαζική κοινωνία μας είναι σχεδόν ανύπαρκτη και έχει αφεθεί στην αδιάκριτη δικαιοδοσία των ΜΜΕ και της ανεύθυνης διάδοσης πληροφοριών. Ταυτόχρονα, η υπερβολική εξειδικευμένη γνώση, που είναι ανάγκη και συνέπεια της πολυπλοκότητας της σημερινής κοινωνικής ζωής, προκάλεσε θύλακες ανευθυνότητας για τον μέσο πολίτη. Από την αλληλεπίδραση των παραπάνω προκλήθηκε ένας άκρατος εγωτισμός και η ψευδαίσθηση ότι όλα είναι γνωστά σε όλους και όλοι είμαστε ίσοι και ικανοί για όλα!. Επιδιώκεται πρώτιστα η ατομική απόλαυση και ηδονή. Λησμονείται το βασικότερο ότι στη δημοκρατική συμβίωση όλοι μας έχουμε ένα μέρος ευθύνης για τη λειτουργία της Πολιτείας, εκτελώντας τα καθήκοντά μας και βοηθώντας τους αρμοδίους στο ρόλο τους. Δεν αρκεί το ασφαλές όριο της κριτικής για τις παραλείψεις των αρμοδίων.

Σχολιασμός

Η Πατρίδα είναι αρμονική σύνθεση τεράστιας ποικιλότητας σε ενότητα. Στην εύρυθμη λειτουργία της  το όλον έργο της Πολιτείας ανατίθεται στους επιμέρους θεσμούς και ο συντονισμός, χωρίς όμως επιβολή, ανήκει στο πολιτικό λειτούργημα.

Όλοι οι θεσμοί οφείλουν να συνεργάζονται για το καλό του όλου, της Πατρίδας.

Ο άμεσα ορατός εξωτερικός κίνδυνος από ένστικτο αυτοσυντήρησης μας, συσπειρώνει. Τα ατομικά συμφέροντα αναστέλλονται σε σημαντικό βαθμό. Ο Λαός χαλυβδώνεται  και εάν υπάρχει σχετική προετοιμασία για τον επικείμενο κίνδυνο, τότε επιτυγχάνονται θαυμαστά  αποτελέσματα , όπως εκείνα της Γενιάς του 1940

Όταν σιγήσουν του πολέμου οι σειρήνες, συνήθως, ο ένας  στρέφεται κατά του άλλου, Ο διπλανός μας γίνεται αντίπαλος ή και εχθρός ακόμη. Όχι συνεργάτης, σύντροφος και συνοδοιπόρος. Δίνουμε «μάχες» μεταξύ μας, ως άτομα ή παρατάξεις, με  κριτήριο το  προσωπικό και συνδικαλιστικό  συμφέρον μας, αδιαφορώντας για το καλό της Πατρίδας. Στο κυνήγι της απόλαυσης της ατομικής ευμάρειας λησμονούμε τη μεγάλη αλήθεια, ότι το προσωπικό συμφέρον είναι απόλυτα συνυφασμένο με το ευρύτερο καλό και ειδικά με την ύπαρξη της Πατρίδας μας. Οι δυνάμεις εθνικής συνοχής, οι αξίες μας, ξεθωριάζουν και η κοινωνία λαμβάνει μαζικό χαρακτήρα και καθίσταται ένα απλό συνονθύλευμα.

Ο τρόπος σκέψης, η νοοτροπία μας, αλλάζει σύμφωνα με την καλούμενη  « μαζική κουλτούρα»,  που αντικατέστησε την παιδεία με την ευρεία έννοια που έδωσαν οι  προγονοί μας. Το άτομο θεοποιείται ως προς τα δικαιώματά του και στην καλύτερη περίπτωση το έργο που αφορά  στην Πατρίδα ανατίθεται στους «ειδικούς», ενώ οι λοιποί είμαστε εκτός ευθύνης!

Τις τελευταίες δεκαετίες ζούμε στην εποχή της κυριαρχίας του οικονομικού παράγοντα. Τα πάντα στον βωμό του κέρδους και της διασημότητας. Η οικονομική ανάπτυξη θεωρείται  πανάκεια! Τα πάντα στραμμένα προς τα εκεί, αδιαφορώντας τι είδος ανθρώπων καλλιεργούμε και ποια ευδαιμονία επιζητούμε. Τα πάντα μετρήσιμα με αριθμούς και ποσοστά  κέρδους και κατανάλωσης. Μια απόλυτα μηχανιστική αντίληψη, που αμβλύνει μέχρι μηδενισμού τις  άλλες αξίες και αρετές.

Η έννοια της φιλοπατρίας, η αγάπη για την Πατρίδα, την οποία οι πρόγονοί μας θεωρούσαν, ως ύπατη αρετή, ουσιαστικά απαλείφεται από το λεξιλόγιό μας και, δυστυχώς, από την συνείδησή μας. Η φιλοπατρία μεταλλάχθηκε σε πατριωτισμό (αντιδάνειο του γαλλικού patriotisme). Ο εθνισμός διαστρεβλώθηκε σε εθνικισμό και κακοποιήθηκε σε σωβινισμό,  που τελικά αντιπαρατάχτηκε με τον διεθνισμό. Αμβλύνθηκε  κάθε αγνό συναίσθημα αγάπης προς  την Πατρίδα, όπως και η συνειδητή ευθύνη εθελοντικής σύγκλισης των προσπαθειών όλων.

Σε ένα υγιές δημοκρατικό σύστημα ο φαύλος δεν μπορεί να βλάψει τη χώρα. Σε μια κακή, όμως, δημοκρατία ακόμα και οι ενάρετοι πολίτες δεν μπορούν να δρουν προς όφελος του συνόλου.

 Για την οντότητα της Πατρίδας απαιτούνται να συνυπάρχουν τα εξής: Έδαφος, Λαός και Κράτος(ισχύς). Στη σημερινή δική μας πραγματικότητα το «έδαφος» υπάρχει , παρά τις «γκρίζες ζώνες» που επιδιώκουν γείτονές μας. Η κρατική ισχύς , παρά το ότι στην τρέχουσα περίοδο , για λόγους κυρίως οικονομικούς έχει αμβλυνθεί, στη γενική περίπτωση είναι σημαντική. Σε ότι αφορά, όμως, την έννοια του «λαού» υφίστανται μείζονες αμφισβητήσεις.

 Ο Λαός υπάρχει όχι μόνον ως αριθμητικό μέγεθος, αλλά κυρίως, ως οντότητα με  ουσιαστική συνοχή. Ως συνδετικοί παράγοντες θεωρούνται η κοινή καταγωγή, θρησκεία, η γλώσσα, τα κοινά ήθη και έθιμα … που μετατρέπουν το άθροισμα των ανθρώπων σε Δήμο, Πόλη, Πολιτεία και Πατρίδα.

Η Πατρίδα είναι μια πολυσύνθετη και πολύπλοκη  οντότητα, καθόσον μέλη της είναι άνθρωποι με άπειρες ετερογενείς επιθυμίες και βουλήσεις. Οι δεσμοί ηθικής υφής συνιστούν τις δυνάμεις συνοχής της Εστίας Μητέρας Πατρίδας, που αναδύονται σε ανώτερο ψυχικό επίπεδο, όπου κρυσταλλώνονται οι πεποιθήσεις και τα «πιστεύω». Στην αξία της ιερότητας. Τότε αναπτύσσεται το υπέροχο συναίσθημα της αδελφοσύνης, που προσδίδει ουσιαστική οντότητα στην έννοια της Πατρίδας, οπότε αναδύονται η ευπείθεια, η αυτοπειθαρχία, η εμπιστοσύνη, η αγάπη. Η Πατρίδα, κοντολογίς, πραγματώνεται με το βιωματικό  συναίσθημα, ότι ανήκομε σε ένα σύνολο, στο οποίο θέλουμε να ανήκουμε και εκείνο μας δέχεται με αγάπη ως μέλη.

Την ευθύνη διεξαγωγής των πολεμικών επιχειρήσεων αναλαμβάνουν τα στελέχη των Ένοπλων  Δυνάμεων, αλλά ο αγώνας είναι ολοκλήρου του Λαού. Το στράτευμα είναι ο ίδιος ο λαός, που υποχρεούται και αναλαμβάνει αυτόνομα ως καθήκον του να υπηρετήσει για  το καλό της Πατρίδας και εν ειρήνη να προετοιμαστεί. Κατά την  στρατιωτική  θητεία του ο νέος δεν εκπαιδεύεται απλά  στον χειρισμό των όπλων, αλλά για να καταστεί μαχητής στον πόλεμο και στη ζωή. Το εάν και πότε  θα απαιτηθεί να πολεμήσει είναι άγνωστο, αλλά η ετοιμότητα για πόλεμο είναι υπόθεση όλων μας.

Η Εθνική Άμυνα δεν είναι υπόθεση μόνον των λειτουργών της, οι οποίοι φέρνουν ακέραιη της ευθύνη της  επιτελικής και επιχειρησιακής διεξαγωγής, αλλά όλων, όσων επιθυμούν να απολαμβάνουν τα  αγαθά, έστω και ολίγα, που τους προσφέρει η Πατρίδα μας. Είναι προσωποπαγές καθήκον και όχι εξαγοράσιμο. Ο ιδρώτας και το αίμα δεν αποτιμώνται με χρήματα. Είναι συστατικά της  ζωής μας.

Δυστυχώς τούτο το απλό δεν μπορούν να αποτιμήσουν μερικοί συμπολίτες μας. Κακό  παράδειγμα δίνουν εκείνοι, που εν  ονόματι της ενημέρωσης δημοσιοποιούν προσωπικές , κακές ίσως, εμπειρίες τους με ελκυστικό περιτύλιγμα εντυπωσιασμού. Η βλάβη στην Πατρίδα  είναι ανυπολόγιστη, έστω και εάν είναι απλά μέλη της κοινωνίας μας. Τα τραύματα είναι χειρότερα από τα εχθρικά βλήματα, όταν τα σχόλια προέρχονται από πρόσωπα που επηρεάζουν την κοινή γνώμη, γιατί δηλητηριάζουν  τις ψυχές των νέων μας. Πικρά παραδείγματα συνιστούν κινηματογραφικές ταινίες, που εν ονόματι της τέχνης και με δέλεαρ τη σατυρική τέρψη λοιδορούν τη στρατιωτική θητεία, υποκρύπτοντας ετερογενείς σκοπούς.

Ανεπανόρθωτο και τεράστιο κακό προκαλούν τα πρόσωπα που υπηρετούν τα κοινά ως λειτουργοί της Πολιτικής και χαρακτηρίζουν, ανευθύνως,  ως  μη παραγωγικούς  ή  αργόμισθους, δήθεν θεσμούς, που εξασφαλίζουν την ύπαρξη της Πατρίδας. Είναι καταστροφικές οι απόψεις  που διατυπώνονται δημοσίως. Ο αυθεντικός πολιτικός ηγέτης είναι  συνάμα  Ανδραγωγός της αρετής, γιατί η κάθε πράξη του βρίσκει πολλούς μιμητές! 

Η Πατρίδα και ο πολίτης προκόβουν στην «ευδαιμονία» και στην «αρετή», όπως στοχάστηκε και δίδαξε το υγιές πνεύμα των αρχαίων προγόνων μας. Δεν πρέπει να είναι πρόγραμμα  και σκοπός του «ηγέτη»  η απόκτηση δύναμης, όπως δίδαξε ο Machiavelli. Είναι μεγάλο κρίμα  να μη γνωρίζουν όλοι αυτοί οι συμπολίτες μας ότι δεν είναι συγκρίσιμα μεγέθη κάθε προσφορά έργου. Ας αναλογιστούμε πώς είναι δυνατόν να συγκριθεί μια ώρα φρουρού στο «Φυλάκιο Ω» ή μια υπηρεσία στο υποβρύχιο που πλέει  στο βυθό της θάλασσας ή  η επαγρύπνηση ενός παρατηρητή στο ξερονήσι με οποιαδήποτε άλλη εργασία σε κλίμα ασφάλειας! Ποια δύναμη ψυχής πρέπει να έχει αποκτήσει ο νέος για να σηκώνει την ευθύνη της τιμής της Πατρίδας ολόκληρης!

Η οικονομική ισχύς πρέπει να συνδυαστεί απαραίτητα με το εθνικό φρόνημα για να καταστεί  αειφόρος αξία. Το εθνικό φρόνημα δεν επιβάλλεται με την ισχύ αλλά  αναδύεται από την τα βάθη της καρδιάς και ριζώνει στην συνείδηση του κάθε νέου με την αγωγή και τη ευρεία παιδεία. Καλλιεργείται  όχι στα σκληρά πεδία των φρικαλέων ανταγωνισμών για την απόκτηση μόνον οικονομικής ισχύος. Η λεβεντιά επιτυγχάνεται με την ολιγόμηνη δημιουργική στρατιωτική θητεία μέσα στο γόνιμο περιβάλλον του Στρατεύματος.

 Συμπεράσματα

Το οικονομικό στοιχείο διαδραματίζει το δικό του σημαντικό ρόλο, όπως άλλωστε  το Κοινωνικό, η  Δικαιοσύνη, η Εθνική άμυνα, το Θρησκευτικό , η Παιδεία κλπ. Το Πολιτικό στοιχείο έχει τον κύριο συντονιστικό ρόλο, αλλά δεν κυριαρχεί στα λοιπά, ούτε ποδηγετείται  από κανένα.

            Η ύπαρξη της Πατρίδας είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη για ανάπτυξη όλων των λοιπών αγαθών (δημοκρατία, ελευθερία, ανθρώπινα δικαιώματα, ευημερία, δικαιοσύνη). Ξεπερνάει το κατώφλι της ιερότητας και εισέρχεται στην αγιότητα. «…απάντων τιμιώτερον και αγιότερον …εστί η πατρίς..»[Σωκράτης].

             Πατρίδα ευυπόληπτη και αξιοπρεπή, όχι απομονωμένη και τυφλή  δημιουργούν οι πολίτες, με εθνικό φρόνημα, οι οποίοι πλάθονται  με τη δοκιμασμένη αγωγή, που αρχίζει από την κούνια με το χαμόγελο της μάνας, χτίζεται  στο σχολείο και στο στράτευμα.

Η Δημοκρατία δεν είναι η ονομαστική εφαρμογή , κατά το δοκούν του καθενός, αλλά ένα διαρκές πρόταγμα όλων των μελών  και των οργάνων της πολιτείας. Τότε καθίσταται αρετή ολόκληρου του Λαού, ο οποίος  δημιουργεί την οντότητα  Πατρίδας άξιας σεβασμού στα πλαίσια του  Παγκόσμιου περιβάλλοντος.

Επίλογος

« Δεν ζει χωρίς Πατρίδα η ανθρώπινη ψυχή»( Παλαμάς) . Και εάν ακόμη επιτευχθεί το απίθανο μια πλανητική  Συνομοσπονδία Κρατών, οι Πατρίδες θα υπάρχουν πάντα, γιατί ο άνθρωπος μόνον μέσα στην Πατρίδα βιώνει με πληρότητα τον εαυτό του.

Ειδικά, όταν πρόκειται για Χώρα μικρής γεωγραφικής έκτασης αλλά με πλούσια ιστορική διαδρομή που έχει επιτευχτεί με τη σπάνια, περίπου μοναδική  αρμοστικότητα  της Ελληνικής Φυλής έχουμε το αυταπόδεικτο καθήκον να θεωρούμε την Πατρίδα μας Ιερή Εστία. Μέσα σε αυτή την Εστία νιώθει ο Έλληνας τη ζωογόνο ασφάλεια, θαλπωρή και αδελφοσύνη.

Η φιλοπατρία όλων των Ελλήνων  και ο «συνταγματικός πατριωτισμός», όσων ζουν στην Χώρα μας, συνιστούν τον  καταλύτη των  διαφορών,  αναδράσεων και αντιδράσεων αρκεί να μη  προσεγγίζουν το όριο καταστροφής του όλου που λέγεται Ελλάδα.

Ίσως να  υπάρχουν μερικοί συμπολίτες μας που μέσα στη μέθη του μερκαντιλισμού λησμονούν ότι όλοι οι θεσμοί καθίστανται  απαραίτητα παραγωγικά μεγέθη για την Πατρίδα. Ευελπιστούμε όμως ότι δεν υπάρχουν σε αυτή Χώρα των Ηρώων και Θυσιών συμπολίτες μας που θέλουν να απολαμβάνουν τα ολίγα έστω αγαθά της εδώ ζωής τους και οι οποίοι είναι αχάριστοι και χωρίς φιλότιμο.  Ειδικά  σήμερα μέρες της  Επετείου του Έπους του 1940 οφείλουμε ως ελάχιστο χρέος  μας  άπαντες  να τιμήσουμε Εκείνους που θυσίασαν την δική τους Μονάδα , την ζωή τους δηλαδή, για να σωθεί η Ύπαρξη της Εθνικής μας Εστίας, που παραμένει πάντα ό,τι τιμιότερο και αγιότερο  έχουμε.

 Και θα Τους τιμήσουμε ειλικρινά  μόνον εάν δώσουμε και τηρήσουμε  την υπόσχεση ότι  θα διατηρήσουμε  την Ελλάδα μας υψηλά  εκεί που αρμόζει στην Ιστορική Της θέση.

Εδώ επιβεβαιώνονται τα λόγια του Εθνικού Ποιητή μας «κλείσε μέσα στη ψυχή σου την Ελλάδα και θα δεις να λαχταρίζει κάθε είδος  μεγαλείου»

                                                                         Δημήτριος Κ. Μπάκας

                                                                              Οκτώβριος 2017

ΕΙΡΗΝΗ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ Εισήγηση Δημητρίου Κ. Μπάκα στην εκδήλωση για Διεθνή Ημέρα Ειρήνης

             Προοίμιο

Η Χερσόνησος της Κορέας είναι στην άλλη άκρη της Ασίας, τόσο μακριά. Και όμως καθημερινά το σπίτι όλων μας πλημμυρίζει από  την αγωνία της επόμενης μέρας και της στιγμής ακόμη. Άθελα έρχεται στο νου του καθενός μας η κρίσιμη τελική φάση του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Ας φανταστούμε για λίγο τον Χίτλερ την ώρα που η χιονοστιβάδα τον έπνιγε από τη Ρωσία, οι συμμαχικές στρατιές  είχαν φθάσει απ’ έξω από το Βερολίνο και το καταφύγιό του το έζωνε όπως τα φίδια τον Λαοκόωντα  το πύρινο ατσάλι των βομβών από τον αέρα και αναγκαζόταν να στέλνει τα δεκατετράχρονα παιδάκια να σταματήσουν με τις σφεντόνες τα άρματα με τις ερπύστριες. Τότε ας φανταστούμε εάν σήμερα θα ήμασταν εδώ να συζητάμε για Ειρήνη στον Κόσμο στην περίπτωση που ο Χίτλερ είχε στο οπλοστάσιό  του ουράνιο, υδρογόνο και νετρόνιο!! Καλύτερα μη το σκεφτόμαστε καθόλου.

Και όμως αυτό το ανεπανόρθωτο μπορεί πια να γίνει ανά πάσα στιγμή.  Φθάσαμε σε αυτό το απίθανο σημείο! Ένας άνθρωπος να αποφασίζει για την τύχη όλου του Πλανήτη μας, τη μοναδική Πατρίδα όλου του ανθρώπινου είδους! Η «πρόοδος και ανάπτυξη»  πέτυχε και αυτό το αρνητικό θαύμα!  Ο άνθρωπος πήρε την εντολή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και κατακυριεύσετε την Γην» και εκείνος υλοποίησε ήδη την εντολή ( εάν του δόθηκε τέτοια εντολή ποτέ!!). Η νοητική του ανάπτυξη ήταν εκείνη, που τον κατέστησε ικανό για τα πιο απίθανα καλά αλλά και τα πιο φοβερά δεινά.

Και εάν ένα τέτοιο οριστικό ολοκαύτωμα μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει ολίγες πιθανότητες είναι βέβαιο πια, ότι το μεγαλύτερο αλλά και πιο απρόβλεπτο κακό  προκαλείται στον άνθρωπο  όχι από τις φυσικές συνθήκες αλλά από τον ίδιο τον άνθρωπο.  Άραγε υπάρχει κάποιος τρόπος να μειωθούν τα αίτια που αναπτύσσουν την κακότητα του  ανθρώπου; «Ουδείς εκών κακός». Φαίνεται όμως ούτε και η γνώση του κακού είναι αρκετή να το μειώσει. Είναι πλέον αποδεχτό μόνον από την παιδεία,  αναδύεται η ανθρωπινότητα. Η ποιότητα, δηλαδή, που μεταμορφώνει το ανθρώπινο ον σε άνθρωπο πραγματικό. Και  το ερώτημα που άθελα έρχεται στα χείλη μας: μήπως πήραμε λάθος δρόμο παιδείας; Μήπως  απαιτείται  μια κοπερνίκεια στροφή της ανθρώπινης καλλιέργειας;  Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά τους.

           Εισαγωγή

Με τον  όρο ανάδυση εννοούνται τα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες που προέρχονται από την αλληλεπίδραση της οργανωτικής σύνθεσης  ενός  συνόλου. Δεν ανάγονται, αποκλειστικά, στα χαρακτηριστικά των μεμονωμένων συστατικών. Είναι ανώτερες ποιότητες, που μπορούν να αναδρούν στα συστατικά προσδίδοντάς τους ιδιότητες του όλου. Δεν είναι επιφαινόμενα, ούτε εποικοδομήματα.[1] 

Η καλοσύνη και η κακότητα, ως ανθρώπινα φαινόμενα, είναι αναδύσεις που οφείλονται στον τρόπο που αλληλοαναδρούν τα θετικά και αρνητικά συναισθήματα. Άρχοντας του Κακού δεν υπάρχει, αλλά είναι σύμβολο της ανθρώπινης κακότητας. Το καλό  και  κακό  οφείλονται στον τρόπο που σκέφτονται, συναισθάνονται και πράττουν οι άνθρωποι. Δεν μπορούν να ορισθούν μονοσήμαντα. Μόνον η υπερβολή και η έλλειψη αντικειμενικά παράγουν πάντοτε κακό. Τα υπόλοιπα είδη κακών έχουν μια σχετικότητα που εξαρτάται από το επίπεδο που θεωρείται ένα γεγονός. Κάθε ανθρώπινη υπερβολή οδηγεί σε μια ύβρη. Κάθε έλλειψη προκαλεί πόνο και δυστυχία. Η πλεονεξία πχ σπρώχνει στην επιβολή και αδικία που καθίστανται πηγές φανατισμού και μίσους. Υπάρχει ένα λεπτό όριο άριστης σύνθεσης για ανάδυση του αγαθού. Το άριστο μέτρο, όπου επιτυγχάνονται συνθήκες   διακριτής  ισορροπίας.

 Συνοπτικά ο σύγχρονος κόσμος μας

Ζούμε στην εποχή της υπερ-πολυπλοκότητας. Δεν υπάρχει ένα μόνο ζωτικό πρόβλημα, αλλά πολλά ζωτικά προβλήματα  που προκαλούν μια αφάνταστη πολυπλοκότητα σχέσεων, από την  οποία αναδύονται ανταγωνισμοί, κρίσεις ανεξέλεγκτες που ανατροφοδοτούνται διαρκώς. Το παρόν καθίσταται απατηλό, η πραγματικότητα αβέβαιη, το μέλλον ασύλληπτο και η περιπέτεια του ανθρώπου μάλλον άγνωστη. Ο Κόσμος μεταβάλλεται από εύτακτο  όλο σε  μια κατάσταση  εντροπίας.

Επικρατεί μία γενικευμένη άποψη, ότι τα νήματα στον Πλανήτη τα κινεί μια καπιταλιστική δυναμική ενός παγκοσμιοποιημένου φιλελευθερισμού. Ένας  μηχανικός τερακινητήρας: επιστήμη-τεχνική-οικονομία-βιομηχανία με μόνο καύσιμο το εμπορικό κέρδος! Και όμως ο Κόσμος μας εμπεριέχει πολλές ανθρώπινες άρρητες, ακόμη και μυθολογικές διαστάσεις. Ένα ασύλληπτο νοητικά πολύπλοκο πλέγμα εμπορικών αλλά και ατομικών και κοινωνικών εξελίξεων οδηγεί προς κάποια πορεία τον Πλανήτη μας  γεμάτη αβεβαιότητες. Όχι σε  σταθερή τροχιά προόδου, αλλά σε ένα δρόμο ασαφή και ταλαντευόμενο ανάμεσα στο καλύτερο και το χειρότερο, το αναγκαίο και το εκούσιο.

Οι ασύλληπτες σε όγκο γνώσεις και  ειδικά οι τεχνολογικές εφαρμογές, παράλληλα με τα άπειρα αγαθά που μας προσφέρουν, προκαλούν μια πολλαπλότητα, που δεν μπορεί να παρακολουθήσει εύκολα ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Ο περασμένος αιώνας, επιστημονικά πλέον, μας κληρονόμησε, ότι η όλη αλήθεια, ως απόλυτο μέγεθος είναι ασύλληπτη από τον ανθρώπινο νου (θεώρημα Gödel). Όταν, όμως, η αλήθεια, όπως και το κάλλος και το αγαθό μένουν αντικειμενικά απροσδιόριστα είναι μοιραίο να είναι επισφαλείς οι πεποιθήσεις και τα πιστεύω μας, που στηρίζονται σε αυτά. Προκαλούνται ψευδαισθήσεις και λάθη. Διαψεύδονται οι εκτιμήσεις και οι ελπίδες μας. Απογοήτευση φόβος και τρόμος μας καταλαμβάνουν. Περιπλανιόμαστε σε ωκεανούς αβεβαιότητας με ελάχιστα πελάγη βεβαιότητας.

          Η θεοποίηση του χρήματος  και η εμπορευματοποίηση των πάντων σε συνδυασμό με μια ανελέητη υπερβολή σε όλα και για όλα, προκάλεσαν στη ζωή μας  αβάστακτες ωμότητες. Ο άνθρωπος κινδυνεύει να καταστεί ένας απλός αριθμός,  πράγμα, εμπόρευμα. Ένα είδος υπό εξαφάνιση! Η πιο οικτρή τραγωδία είναι, ότι ενώ τα πάντα γίνονται για το καλό του ανθρώπου, εκείνος κατέστη το πρώτο θύμα. Καταιγισμός πληροφοριών με ωραίο περιτύλιγμα και με πρόφαση το δικό μας καλό περιέχουν μέρος της αλήθειας, ενώ υστερόβουλα αποκρύπτεται ο απώτερος σκοπός, που είναι να γίνει ο άνθρωπος έρμαιο και άβουλο πλάσμα. Ένας πελάτης, ένας καταναλωτής ή ένας φοβισμένος οπαδός. Ένα συνονθύλευμα γνωμών επηρεάζει σε ανεξέλεγκτο βαθμό τη διαμόρφωση της νοοτροπίας μας. Έχουμε την ψευδαίσθηση ότι είμαστε ενημερωμένοι και την πεποίθηση ότι ενεργούμε με την δική μας «ελεύθερη επιλογή», αλλά στην πραγματικότητα δρούμε καθ’ υπαγόρευση. Σύντομα απογοητευόμαστε και τότε μας φταίνε όλοι και όλα. Με αυθαίρετη αναγωγή συμπεραίνουμε ότι όλοι είναι ψεύτες. Οι άλλοι είναι υπεύθυνοι. Χάνεται η εμπιστοσύνη και γκρεμίζεται το όλο οικοδόμημα των αξιών μας.

Παιδεία του μέλλοντος

Η παιδεία οφείλει να αντιμετωπίσει  ποικίλες προκλήσεις ,επιγραμματικά:

·        Τη ροπή της γνώσης προς το λάθος και τη σύγχυση που προκαλούν οι δυϊσμοί.

·        Την  εξειδίκευση που μας καθιστά  δυσδιάκριτους  τους δεσμούς των μερών με τις ολότητες.

·        Τη μεγάλη ασάφεια ως προς την έννοια άνθρωπος-πρόσωπο.

·        Την πλανητική αγωγή του  πολίτη  ήτοι την πολιτειότητα (citizenship).

·        Το έλλειμμα της κατανόησης, ως μέσο  επικοινωνίας μεταξύ  των ανθρώπων. Που προκαλεί συνήθως τις βαρβαρότητες.

·        Την καλλιέργεια ανθρώπινης ηθικής αρμοστικότητας.

Σχολιασμός και συμπεράσματα

Η ζωή μάς διδάσκει ότι δεν ευδοκιμεί ο πλέον ισχυρός, αλλά εκείνος που αναπτύσσει καλύτερη αρμοστικότητα(fitness), ήτοι την ικανότητα(αρετή) της δημιουργικής άρμοσης, στις συνεχώς μεταβαλλόμενες  συνθήκες.

 Τα πάντα στη φύση και στις ανθρώπινες σχέσεις βρίσκονται σε μια κρίσιμη διακριτή  μορφή ισορροπίας. Η αρμοστικότητα του κάθε μέρους αλλά και ο τρόπος σύνδεσης εξασφαλίζουν τη σταθερότητα και λειτουργικότητα του όλου. Η άρθρωση είναι ο ιδανικός δεσμός. Όχι η πάκτωση  που συνιστά υπερβολή.

Ζούμε στη εποχή των δύο μεγάλων δεινών: του χάους της υπερβολής και του βάλτου της έλλειψης, που καιροφυλαχτούν εκατέρωθεν του άριστου μέτρου, το οποίο  δίκην κορυφογραμμής είναι δύσβατο.  Κάθε αρετή συνιστά σύνθεση αντιθέσεων! Δεν είναι δυνατόν να απαλειφθεί  τελείως το κακό γιατί είναι συνυφασμένο με το καλό. Μπορούμε όμως να μη επιτρέψουμε  να θριαμβεύει συνέχεια στις σχέσεις μας.

Η πολυπλοκότητα  μετατρέπεται σε απλότητα μόνον όταν αναπτυχθεί ικανοποιητική αρμοστικότητα των μερών που συναποτελούν το όλο. Η φύση παρουσιάζει  θαυμαστή ενότητα σε απέραντη πολυποικιλότητα, επειδή είναι πάντα αρμονικά  αυτοοργανούμενη στη  κρίσιμη φάση της χρυσής αναλογίας. Στον ανθρώπινο κόσμο η αρμονία επιτυγχάνεται με την καλλιέργεια των αξιών και αρετών με αφετηρία το πρώτο χαμόγελο της μάνας μας. Στερεώνονται μέσα στην οικογένεια και το σχολείο. Σφυρηλατούνται στο κοινωνικό καμίνι και παγιώνονται με την προσωπική μας δια βίου συμμετοχική διαδικασία της αυτοπραγμάτωσης.

Στο στίβο εμπέδωσης των αρετών  δοξάζεται   ο ρόλος δασκάλου. Όλοι μας είμαστε δάσκαλοι της ζωής, ως γονείς και ως μεγαλύτεροι. Η ελληνική γλώσσα  διαθέτει  τη μοναδική λέξη διδάχος, ήτοι αυτός, που διδάσκει με το παράδειγμά του.

Ο άνθρωπος  με υπερβολή πάντα επιδίωξε την  κάθε είδους ισχύ( υλική, εξουσίας και οικονομίας) και έδρεψε νίκες προσωρινές συνήθως.  Δεν  κατόρθωσε όμως με την δύναμη της ισχύος να δημιουργήσει  συνθήκες διαρκούς ευδαιμονίας. Καμία επιβολή ισχύος δεν διήρκησε πολύ. Υπόψη ακόμη και ο χειρισμός της δύναμης της γνώσης, ειδικά σήμερα, γίνεται από κλειστά και όχι ανοιχτά κυκλώματα.

 Μέσα στον υπέροχο Κόσμο της ζωής και του θανάτου  μπορούμε να οργανώσουμε μια ευκρασία για συνύπαρξη. Μια οικοφωλεά  θαλπωρής, γονιμότητας και ολβιότητας. Τα έθνη και τα κράτη αλλάζουν ρόλους αλλά παραμένουν ως απαραίτητα ανθρώπινα οικοσυστήματα, γιατί μόνον μέσα  στις μικροκοινωνίες ( οικογένεια, φυλή…) η ψυχή μας βιώνει τον εαυτό της. Γι΄αυτό πάντα θα υπάρχουν  Πατρίδες και εάν ακόμη ο Πλανήτης ενοποιηθεί.

Για ένα βιώσιμο μέλλον απαιτείται μια υγιής  κοινωνία που να καλλιεργεί τις πιο ευαίσθητες κοινωνικές αναδύσεις: δημοκρατία, ισονομία, κοινωνική δικαιοσύνη, αρμονική συνύπαρξη ανθρώπων αλλά και περιβαλλοντική.

 Για να λειτουργήσει η δημοκρατική κοινωνία απαιτείται να δημιουργηθούν πολίτες που θεωρούν το κοινό καλό ως δικό τους καθήκον και την ατομική ελευθερία ως υπόθεση όλων.  Αυτό επιτυγχάνεται μόνον με την ολιστική παιδεία και όχι απλά  με εκπαίδευση εργαλειοποίησης κερδοσκοπικής προοπτικής.

 Απαιτείται η δια βίου καλλιέργεια και αγωγή, που παράγει ανθρωπινότητα και  αποσκοπεί στο είναι του ανθρώπου και όχι στο έχειν. Παιδεία που δεν  έχει ως  μόνο σκοπό την επιβίωση μέσα στον ανταγωνισμό, αλλά να προσφέρει και ευχαρίστηση και ευδαιμονία. Ήτοι πρέπει να είναι ποιητική και δημιουργική  και προπαντός να αποπνέει αισιόδοξο νόημα για την  ανθρώπινη ζωή και  ατομική πληρότητα !

Επίλογος

Η αναγέννηση της κοινωνίας προϋποθέτει αναγέννηση του ατόμου. Βλέποντας πραγματούμενο, παρά τις όσες τεράστιες δυσκολίες, το πρωτόγνωρο  παράδειγμα εθελοντικής συνένωσης κρατών-εθνών της Ευρώπης ευελπιστούμε για μια τέτοια αρμονική συνένωση όλου του Πλανήτη, όπου κάθε άνθρωπος, κάθε κοινότητα , κάθε λαός  με ικανή αρμοστικότητα να είναι άξιο ισότιμο μέλος μιας παγκόσμιας διεθνούς κοινότητας. Ουτοπία θα πει κάποιος και απίθανο. Αλλά ο Κόσμος  μας είναι γεμάτος απιθανότητες ! απίθανες αναδύσεις είναι  γη , η  ζωή, ανθρώπινο πνεύμα…

Αισιοδοξούμε ότι κάτι πιο καλό μπορεί να αναδυθεί στον Πλανήτη μας! Το καλό και το κακό εναλλάσσονται. Το ένα ανατροφοδοτεί το άλλο, αρκεί ο οργανισμός να είναι υγιής και αυτοοργανούμενος. Το ένα αναδεικνύεται  όταν φαίνεται να κυριαρχεί το άλλο. Τώρα διαπιστώνουμε ότι μάλλον θριαμβεύει το κακό. Υπάρχουν μηνύματα ότι το καλό μπορεί να αναστρέψει την κατάσταση. Αλλοίμονο ένας homo demens να μπορεί να καταστρέψει, όχι άπαξ, αλλά πολλές φορές τον ωραιότερο Πλανήτη του  Κόσμου και δισεκατομμύρια  homo sapiens να το επιτρέψουν!!Το  εμπόριο φέρνει πιο κοντά τους λαούς, η τεχνολογία διευκολύνει τη ζωή. Μη κρατικές πρωτοβουλίες  αμβλύνουν την όλη οικτρή κατάσταση. Οι άνθρωποι αγαπούν τη ζωή!

Μια πολιτική πολιτισμού και παιδείας  ανθρωποποίησης είναι δυνατόν να  απλωθεί στη γη και να συμβάλει στην άμβλυνση των υπερβολικών  διαφορών αντιλήψεων και των υπερβολών, που  προκαλούν τους διαχωρισμούς,  φανατισμούς,  συσπειρώσεις και απομονώσεις ατόμων και λαών. Τον ανθρώπινο κόσμο  συγκρατούν σε σχετική ισορροπία και αρμονία πέραν από την κάθε είδους ισχυρές  δυνάμεις επιβολής  και   «ήπιες δυνάμεις». Οι αρετές, που με τη σοφή του εμπειρία  προσδιόρισε ο άνθρωπος στην ιστορική διαδρομή  του και τις οποίες δεν καλλιέργησε στο βαθμό που αξίζουν και ακριβώς γι΄ αυτό ζει  ακόμη σε ένα χαοτικό περιβάλλον.

 Αρχίζοντας, ενδεικτικά, από τις θεμελιώδεις αρετές , τη φρόνηση, το θάρρος, τη δικαιοσύνη και τη σωφροσύνη να περάσουμε στις ηπιότερες την ανοχή, την ταπεινότητα, την αιδώ, την στοργή για να φθάνουμε στην συναρπαστικότερη  ανάδυση  του  Κόσμου, του οποίου γεννήματα είμαστε όλοι οι άνθρωποι, την αγάπη, η οποία συνιστά την αρμονική σύνθεση όλων. Την  αντιλαμβανόμαστε με όλες τις αισθήσεις μας και όμως δεν έχει συγκεκριμένη μορφή. Ως εάν μια άλλη «σκοτεινή ύλη» συγκρατεί την ανθρωπότητα. Η ελληνική γλώσσα έχει υπέροχα δώσει την απόλυτη διαβάθμιση: έρωτας, φιλία, ελεήμων αγάπη , χωρίς όρους αγάπη, αγάπη της αγάπης. Μέχρι και ο Θεός Αγάπη ονομάσθηκε.

          Ας αναβαθμίσουμε, λοιπόν, την εκπαίδευση που  υπερφορτώνει το παιδί με ικανότητες  για να βγει νικητής  στον ανταγωνισμό  σε παιδεία και  αγωγή που οδηγεί το παιδί έξω από τον εαυτό του και το παρακινεί να αυτοδομηθεί και να νιώσει αυτοπραγμάτωση και ολβιότητα.  Χωρίς να παραμελείται καθόλου η εξειδικευμένη εκπαίδευση να καλλιεργείται παράλληλα και η ολιστική παιδεία , που στην ουσία της είναι  απλή ( όχι απλοϊκή) παιδεία γιατί εναρμονίζει τις επιμέρους γνώσεις , αξίες και αρετές χωρίς μονομερείς υπερβολές.  Έχει ως  διαρκές πρόταγμα το ανθρώπινο είναι και την αρμοστικότητα των ανθρώπων και μπορεί να ανοίξει δρόμους στην συνύπαρξη  όλων των λαών.

Και τότε η ειρήνη θα είναι πιο εγγυημένη και η ολβιότητα των λαών θα έχει περισσότερες πιθανότητες διάδοσης.

Εξαρτάται και από εμάς. Η δική μας συμμετοχή στη διάδοση της ολιστικής παιδείας όσο ελάχιστη και εάν είναι, μπορεί στη χαοτική κατάσταση που επικρατεί να επιφέρει ένα γενικότερο  θετικό αποτέλεσμα.

                                                                                           Δημήτρης Κ. Μπάκας

                                                                                                     21    Σεπ 2017

---

[1]     Είναι αποτελέσματα όχι μόνο γραμμικών  αλλά ολογραμμικών μεταβολών. Κανένα συστατικό δεν κυριαρχεί, αλλά  συμμετέχει αναλογικά σε ελεύθερη σύνθεση. Όταν το κάθε συστατικό έχει τη σωστή αναλογία έχουμε αρμονική σύνθεση με άριστα αποτελέσματα. Άρωμα και ευαρέσκεια αναδύονται από την αρμονία. Η δυσοσμία και ο αφόρητος θόρυβος  κυριαρχούν σε περίπτωση αταξίας. Παραδείγματα αρμονικής ανάδυσης θα μας πείσουν για την αξία τους: Η μοσχοβολιά, η γλυκιά ευωδία, το ανάβλυσμα ενός λουλουδιού. Η υπέροχη  μελωδία   μιας  μουσικής σύνθεσης. Η μαγεία που εκπέμπουν τα χρώματα ενός ωραίου πίνακα ζωγραφικής.

Η αύρα που εκπέμπει μια προσωπικότητα με ευγένεια και σοφία. Η ωραιότητα που μας γοητεύει χωρίς να  προκαλεί. Ο πολιτισμός, η κουλτούρα, η ανάπτυξη  ενός  λαού, η παιδεία, το πνεύμα  κοκ                                                                            

Η ΑΝΔΡΑΓΩΓΙΚΗ ΩΣ ΑΞΙΑ ΚΑΙ ΑΡΕΤΗ Δημήτρης Κ. Μπάκας

Προοίμιο

« Η ανάγκη κρατεί πάντων» μάς το επιβεβαίωσε ο Θαλής. Οι  πρόγονοί μας πίστευαν ότι «ουδείς μείζων ανάγκης ισχύει νόμος» και μάλιστα  «ανάγκα και οι Θεοί πείθονται». Και είχαν απόλυτο δίκαιο. Εμείς, όμως, οι νεοέλληνες μάλλον το αγνοούμε. Μας φταίνε όλοι και όλα. Ο καθένας μας έχει την απόλυτη πεποίθηση ότι δικαιούμαστε όλα  τα αγαθά, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια. Όμως «τα αγαθά κόποις κτώνται». Τα αίτια κατά πάσα πιθανότητα είναι βαθύτερα. Θα προσπαθήσουμε να  τα προσεγγίσουμε.

Εισαγωγή

Η ασύλληπτη μονομερής τεχνολογική ανάπτυξη με επιδίωξη υλικού πλούτου και κέρδους, που επέφερε το αντίστοιχο κατακόρυφο ενδιαφέρον για τις θετικές επιστήμες σε βάρος των ανθρωπιστικών, δημιούργησε έναν ασφυκτικό  κλοιό στον ίδιο τον  άνθρωπο. Εκτιμάται ως απόλυτα απαραίτητη μια στροφή προς τις κλασσικές αξίες της ανθρώπινης ζωής, δηλαδή προς μια πολύτροπη μάθηση που να έχει ως επίκεντρο την ανθρωπινότητα των μελών της Κοινωνίας μας. Προς μια ολιστική παιδεία, που θα αποβλέπει στη μόρφωση προσώπων και όχι μόνο πελατών και οπαδών. Προς μια αγωγή που έχει βασική της προϋπόθεση το να πιστεύεται ως  αξία και από τους ενήλικες. Φαίνεται όμως ότι εμείς οι μεγαλύτεροι δεν έχομε συνείδηση αυτής της αδήριτης ανάγκης. Ζούμε σε  μια αυταπάτη ασύμμετρων αξιώσεων ως προς τις δυνατότητές μας, που μας σπρώχνει σε μια πλάνη στα όρια της ηθικής υποκρισίας. Δεν προετοιμαζόμαστε και ούτε τα παιδιά εμπνέουμε έγκαιρα με τις απαραίτητες αρετές για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής  έχοντας ορθή αντίληψη της πραγματικότητας, που είναι γεμάτη από αβεβαιότητες.

 Αγωγή

Η φύση έπλασε τον άνθρωπο «γυμνόν τε και ανυπόδητον και άοπλον». Κοντολογίς, χωρίς κάποιο κυρίαρχο γνώρισμα για την προστασία του στις εχθρικές συνθήκες του περιβάλλοντος, όπως το μάτι του αητού και του ελαφιού το πόδι.  Ο άνθρωπος, ως αντιστάθμισμα έχει τον μοναδικό εγκέφαλό του, από τον οποίο αναδύονται οι τεράστιες  πνευματικές δυνατότητες, που υπερακοντίζουν όλες τις  αδυναμίες του. Με τις ικανότητες τού εγκεφάλου του ο άνθρωπος σκέπτεται, αισθάνεται και πράττει. Αναζητεί δηλαδή γνώσεις, που τον οδηγούν στην αλήθεια. Καλλιεργεί την ευαισθησία του αναζητώντας το κάλλος και αποκτά τη δύναμη να πράττει το αγαθό με διαρκή εξάσκηση. Αυτή η πολύπτυχη και ολιστική ανάπτυξη επιτυγχάνεται με την αγωγή, ήτοι με την ευρεία παιδεία, όπως οι αρχαίοι Έλληνες την προσδιόρισαν και έχει ως αντικείμενο αυτό τούτο το είναι του ανθρώπου.

Η αγωγή συνιστά επενέργεια επάνω στη φύση του ανθρώπου, που οδηγεί  στη μόρφωση,  όπως η γλυπτική επί ενός μαρμάρου για πλάσιμο αγάλματος. Μια επίδραση τροποιητική διαχρονικά, που άνοιξε καινούργιους δρόμους ποιότητας ζωής για τον άνθρωπο. Έτσι, έγραψε Ιστορία και δημιούργησε το φαινόμενο τον «Πολιτισμό». Με τις μοναδικές του νοητικές και πνευματικές  ικανότητες επεμβαίνει καθοριστικά στη βούλησή του προς την πραγμάτωση αξιών και απόκτηση αρετών. Ο  άνθρωπος είναι κυριολεκτικά «αγώγιμος» , ήτοι είναι ένας «καλός αγωγός», από τον οποίο διέρχεται η πνευματική ενέργεια, που παράγει κάθε γενεά και την  αφήνει ως καταπίστευμα στην επόμενη.

Ως μια εξελικτική πορεία προς το νεότερο και κυρίως προς το πολυπλοκότερο  η αγωγή είναι διαδοχή πολλαπλών τοκετών νέων ιδεών και δυνατοτήτων και κατά συνέπεια συμπαρακολουθούν οι ωδίνες τοκετού. Ένα σύνδρομο πόνου και άλγους χαρακτηρίζει την αγωγή. Ασκώ το έργο της αγωγής, δηλαδή μορφώνω,  σημαίνει παιδεύω. Γι’ αυτό οι αρχαίοι πρόγονοί μας  θεωρούσαν ότι η αγωγή πρέπει να γίνεται στο μεταίχμιο της παιδείας (παιδεμού) και της παιδιάς (παιχνιδιού). Εδώ ακριβώς στην απαίτηση του πόνου  βρίσκεται  και  η μεγάλη δυσχέρεια της αγωγής. Από τη φύση του ο άνθρωπος έχει ροπή προς τη φυγοπονία. Έτσι, η ανθρώπινη σμίλευση μένει ελλιπής με συνέπεια να  δημιουργούνται μορφές, ατομικές και συλλογικές, ατελείς  και παράμορφες.  Το άγω έγινε παράγω, η αγωγή παραγωγή, η παιδεία παραπαιδεία κοκ. Από  την ανεπαρκή και στρεβλή αγωγή αναδύονται όλες οι κακοδαιμονίες, οι αδικίες, ο άκρατος ωφελιμισμός, ο εγωτισμός, η βαρβαρότητα και παραβατικότητα και ισοπέδωση των πάντων, ο λαϊκισμός και οι αυταπάτες. Οι κρίσεις που θεωρούνται ως οικονομικές είναι ανθρωπολογικές. Η απογοήτευση  και η  απελπισία,  που σκεπάζουν  σχεδόν ολόκληρο τον Πλανήτη μας είναι συνέπειες της ελλιπούς αγωγής-παιδείας.

  

Παιδαγωγική και ανδραγωγική

Η λέξη αγωγή παράγεται από το ρήμα άγω,  που σημαίνει οδηγώ κάποιον προς ορισμένη κατεύθυνση, τον βοηθώ να ακολουθήσει κάποιο δρόμο. Είναι ουσιαστικά μια επίδραση που έχει δυναμική διάσταση. Η διαδικασία  της αγωγής δεν κινείται αποκλειστικά στα όρια των συνειδητών επιδράσεων των ενηλίκων πάνω στο παιδί, αλλά  περιέχει και επιδράσεις από το πλατύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον. Η αγωγή, που έχει την ίδια πηγή με το ένστικτο της γονικής φροντίδας, προκύπτει από μια υπέρτατη ανάγκη για να μπορέσει ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει με αυτάρκεια τα προβλήματα που του προκαλεί το περιβάλλον με τελικό σκοπό να διασωθεί το ανθρώπινο είδος. Συνιστά αξία καθοριστικής σημασίας, γιατί καλύπτει την πρώτιστη όλων των  αναγκών την ίδια την επιβίωση του ατόμου. Μόνον τότε  μπορούμε να μιλάμε για άλλες αξίες.

Παρά το ότι και σε λοιπά έμβια παρατηρείται μια μορφή αγωγής εντούτοις μόνον ο άνθρωπος, κυρίως λόγω της αυτοσυνειδησίας του, θεωρείται ως ον εκπαιδεύσιμο (homo educandus). Μάλιστα, λόγω των συνεχώς αυξανόμενων απαιτήσεων η αγωγή του διαρκεί ουσιαστικά σε όλο τον βίο του. Μια αναγκαία αδιάκοπη δραστηριότητα,  ώστε το άτομο να οδηγηθεί από το απλό «είναι» στο «δέον είναι». Αυτό όμως επιτυγχάνεται δια της σωματικής  αλλά κυρίως της πνευματικής και ψυχικής  ενέργειας, που διαθέτει.

  Θα διακρίναμε τρία βασικά στάδια χωρίς σαφή όρια: α)Την Παιδαγωγία, β) Την Ανδραγωγία, που διαφοροποιείται κυρίως ως προς την  αυτοεπίγνωση, οπότε σταδιακά μετατοπίζεται από ένα εξαρτημένο άτομο  προς μια ανθρώπινη ύπαρξη, η οποία αυτοπροσδιορίζεται με προσωπικά οράματα για τη ζωή και γ) την   αυτοπραγμάτωση.

Ενωρίς η φιλοσοφία της παιδαγωγίας διαπίστωσε ότι σκοπός της αγωγής δεν ήταν απλά να αφυπνίζει αμετάβλητες ιδιότητες και δυνάμεις του ανθρώπου και να τον κατευθύνει να συμπεριφέρεται κατά τρόπο, που θα τον καθόριζαν οι φυσικές του ικανότητες, όπως πίστευαν οι άνθρωποι στους ανατολικούς πολιτισμούς, κυρίως. Η «γένεση του ανθρώπου» είναι συνεχής, έστω και αν αγνοούμε το τέλος αυτού του γίγνεσθαι. Ο άνθρωπος, ως ον, και η ανθρωπότητα ως ένα σύνολο αυτοεξελίσσονται σε μια ατέρμονη διαδικασία γίγνεσθαι. Μια πολιτισμική ανάπτυξη, μια  «γένεση προσώπων» για νέους και ενηλίκους , για άτομα και για κοινωνίες και έθνη. Ο κόσμος του ενήλικου και ο κόσμος του νέου είναι  αλληλοσυναρτώμενοι.

Ασκείται σε τρία επιμέρους πεδία: (α) στο πλαίσιο της «οικογενειακής αγωγής», όπου αναπτύσσεται η μορφή του προσώπου, , (β)στο σχολείο, όπου τελεσιουργείται η «σχολική αγωγή » και (γ) στην κοινωνία, η οποία  αποσκοπεί στην ολοκλήρωση της αγωγής του ανθρώπου, ως ανδραγωγική.

Αρχιτεκτονική των αξιών[1] μας.

 Αξίες, στον πληθυντικό πάντα, κατανοούνται, ως  σχέσεις νοητές και καθιερωμένες ιδέες, που εκφράζουν κυρίως μεταξύ ενός υποκειμένου και ενός αντικειμένου και καλύπτουν μια ανθρώπινη ανάγκη και επιθυμία. Αναδύονται από τον  συναισθηματικό και πνευματικό κόσμο του ανθρώπου και ιεραρχούνται  με γνώμονα τον ορθό λόγο.  Ως ρυθμιστικές αξίες θεωρούνται:  Η αλήθεια, που  συνιστά το φως της πραγματικότητας, μέσα στο οποίο είναι δυνατή η ζωή. Το κάλλος, που διευθετεί τον εσωτερικό κόσμο της ανθρώπινης ύπαρξης απ’ όπου αναδύεται η βούληση για πράξη. Το αγαθό, που είναι ο απαραίτητος όρος της συνύπαρξης μέσα  στο ανθρώπινο περιβάλλον και η  αξία της ιερότητας, που περιλαμβάνει τα «πιστεύω»  και  εξασφαλίζει μια σταθερότητα.

 Η  αρχιτεκτονική  των αξιών  συνίσταται στην ολιστική θεώρηση, ανάπτυξη και αρμονική σύνθεση των  ρυθμιστικών αξιών.  Επιδιώκει το «μέτρον άριστον» και τη χρυσή αναλογία (τομή)  για να επιτευχθεί η ιδανική αρτίωση μορφής και ουσίας, απ’ όπου αναδύονται η στερεότητα, η αισθητική και η  λειτουργικότητα.

 

Κυριότερες αρετές ανθρώπινης προσωπικότητας

·         Η αυτοεκτίμηση, που προϋποθέτει την αυτογνωσία.

·         Η ενσυναίσθηση [empathy]. Η αρετή να διεισδύει πνευματικά, νοερά και αισθητικά στο είναι του άλλου.

·         Η αντίληψη  της πραγματικότητας.

·         Η  καλαισθησία.  Αρμονία του θυμικού,  ευαισθησία

·         Η δύναμη του πράττειν το αγαθό. Η ύπατη Αρετή.

·         Η αρετή του συνυπάρχειν (amae).

·         Αναδυόμενες αρετές:  εμπιστοσύνη,  σεβασμός,  ελπίδα,  ευγένεια,   φρόνηση,  εγκράτεια,  θάρρος,  δικαιοσύνη,  μεγαθυμία,  ταπεινότητα,  γενναιοδωρία, φιλία,…ανιδιοτελής ΑΓΑΠΗ.

Παιδαγωγικό και ανδραγωγικό ήθος.

Με τον όρο ήθος παιδαγωγίας εννοούμε εκείνο το μοναδικό στο είδος ψυχικό κύκλωμα που ενώνει μέσα σε μια στιγμή ζωής τον παιδαγωγό  με τον παιδευόμενο και πάλι τους δύο με το αντικειμενικό πνεύμα, με τα πνευματικά αγαθά. Το έργο του παιδαγωγού δεν είναι απλά θεωρητικό αλλά κυρίως πρακτικό ήτοι έργο ηθικό, είναι η ίδια η ζωή του. Το παιδαγωγικό ενέργημα ακολουθεί μια ιδιόμορφη αρχιτεκτονική,  καθόσον η ανθρώπινη προσωπικότητα  δομείται με τις αξίες, που η φύση τους είναι απόλυτα ιδιότυπη. Μια σύνθεση πολύπλοκη, πολλαπλή, ευαίσθητη, διαρκώς μεταβαλλόμενη με βαθιά ριζώματα στο θεωρητικό, αισθητικό, ηθικό, θρησκευτικό, οικονομικό, κοινωνικό κλπ. γίγνεσθαι.

Πρώτοι ανδραγωγοί –παιδαγωγοί της ανθρωπότητας ορθά για τη δυτική διανόηση αναγνωρίζονται οι Σωκράτης, Πλάτων, Αριστοτέλης κ.ά. Φυσικά, συμπεριλαμβάνεται ο Ιησούς. Μια φιλοσοφική ορμή προς την πνευματική δημιουργία καθοδηγεί τον παιδαγωγό, δέχεται ο Πλάτων. Μια λαχτάρα που ωθεί τον άνθρωπο προς τα ύπατα αγαθά , προς την αλήθεια, το κάλλος και την ηθική πληρότητα, που οδηγεί στην ολοκληρωμένη ανθρώπινη ολβιότητα προσεγγίζοντας την αιώνια πηγή, το Θείο. Ήτοι,  δίψα φιλοσοφική για γνώση και καλλιτεχνική λαχτάρα για δημιουργία και ηθική ανάταση προς την τελειότητα απ’ όπου αναδύεται ένας έρωτας παιδαγωγικός. Η παιδαγωγική ορμή,  όπως όλες οι ενστιγματικές δυνάμεις, που κινούν τη ζωή, μετατρέπεται σε πνευματική ανάγκη, που δεν ησυχάζει, ώσπου να βρει πρακτικό τρόπο ικανοποίησης. Η παιδαγωγική πράξη που συνιστά την κρυστάλλωση των κοινών αξιών μας καθίσταται ιδιότυπη πνευματική επικοινωνία. Η παιδαγωγική ορμή , ειδικά στο «Συμπόσιο» του Πλάτωνα «αρχίζει με την κατάφαση του ερωτικού αισθησιασμού, αλλά τελειώνει με έναν ερωτικό ιδεαλισμό που στο βάθος είναι θρησκευτικός ασκητισμός ελληνικής μορφής, εξαΰλωση και λατρεία της αγνής ομορφιάς που είναι ένα με την θεότητα»( Παπανούτσος).

Ο  Αρχαίος Ελληνισμός  ανακάλυψε τους νόμους της λογικής και εγκαινίασε ένα κανόνα για την αποτίμηση των αγαθών της ζωής, τον Ανθρωπισμό. Ο Χριστιανισμός, ως ιδιότυπη αίσθηση της ζωής, ανακάλυψε τη «λογική της καρδιάς». «Οι φτωχοί και καταφρονημένοι θα δουν πρώτοι το Θεό». Ο άνθρωπος λογαριάζεται μόνο, γιατί είναι άνθρωπος , όχι η ιδιότητά του. Η ελληνική γλώσσα έχει όρους ξεχωριστούς για να μπορεί να εκφράσει τους λεπτούς ψυχικούς παλμούς. Ο έρωτας του Πλάτωνα  γίνεται αγάπη στον Χριστιανισμό. Ο παιδαγωγός γίνεται τρυφερός «παιδαγωγός της καρδιάς» με την αγνή και θερμή, την πλημμυρισμένη από αληθινά χριστιανική αγάπη ψυχή. Κύριος εκφραστής είναι  ο Pestalozzi. Η παιδαγωγική αγάπη καθίσταται πάθος ακοίμητο, που όταν ικανοποιείται χαρίζει την ευτυχία στον άνθρωπο. Ο παιδαγωγός μορφώνει με την αγάπη, γιατί με αυτή ξυπνάει μέσα στο νέο την αγάπη που εξαγνίζει την ψυχή του και την υψώνει στην τελειότητα.

Η παιδαγωγική του Πλάτωνα  είχε «ανδρική οπτική». Με το πνεύμα της αγάπης η παιδεία απέκτησε κάποια «μορφή θηλύτητας». «Οπτική της Μητέρας». Ο παιδευτικός έρως διαλέγει το αντικείμενό του και είναι προσηλωμένος στις πνευματικές αξίες. Η παιδαγωγική αγάπη απλώνεται παντού χωρίς προτιμήσεις ως μια ψυχική ακτινοβολία, που προσηλώνεται στην ιδιότυπη υπόσταση του νέου και έχει «αποστολική πνοή».

Όπως κάθε αρετή, η παιδαγωγική αναδύεται από  το ύπατο λεπτό σημείο αρμονικής  σύνθεσης.  Όταν χαθεί το άριστο μέτρο σύνθεσης,  η αγωγή οδηγείται στις  δύο ακρότητες  στον άκαμπτο παιδευτικό ετατισμό( κρατισμό) ή  παιδευτικό ρομαντισμό που καταντά παιδευτική αναρχία.

 Σχολιασμός  και συμπεράσματα

 Η παλαιά μέθοδος, που προέβλεπε τη συντριβή της προσωπικότητας των νέων  και την ανάπλαση τους στη συνέχεια, είναι πλέον παρωχημένη και  μέθοδος των «ανακυκλώσιμων υλικών». Σήμερα, η μόνη μέθοδος, που είναι αποδεχτή, είναι αυτή της διαδικασίας επεξεργασίας των «διαμαντιών». Διατηρούνται οι φυσικές αρετές των ατόμων και γίνεται η καλλιέργεια  των αρετών  για αντιμετώπιση των πραγματικών δυσκολιών της ζωής και της αρμονικής ένταξης των ατόμων  στην κοινωνία. Ούτε η μέθοδος του αυταρχισμού πρέπει να ακολουθείται,  καθόσον αν δεν υπάρξει η βούληση του ανδραγωγούμενου κλείνει η πόρτα στην ελεύθερη αποδοχή. Αλλά ούτε μια άναρχη δόμηση έχει καλύτερα αποτελέσματα, καθόσον η απόλυτη ελευθερία της ατομικότητας οδηγεί στην καλλιέργεια των παθών και των ορέξεων. Η ορθή μέθοδος βρίσκεται στη χρυσή τομή, που ενδυναμώνει τον αναπτυσσόμενο νέο και ευνοεί τη φυσική εξέλιξη και ανέλιξη.  Δεν αναζητείται μια ορισμένη μορφή, ένα απόλυτο πρότυπο, αλλά κατεύθυνση προς την ανθρώπινη ενέργεια, στην οποία ο άνθρωπος  και το αντικείμενο ενώνονται αδιάσπαστα. Η μόρφωση σκοπεύει στην επικοινωνία και συνύπαρξη προσώπων για  ένα  κόσμο με νέα ανθρωπινότητα.

Μια ολιστική ανάπτυξη, ως ανάδυση από ένα αρμονικό κοινωνικό –πολιτικό- πολιτισμικό-οικονομικό –εθνικό- θρησκευτικό και δημοκρατικό κλίμα  απαιτεί και μέλη μορφωμένα με βάση την ολιστική Παιδεία. Χωρίς την Ανδραγωγία δεν έχει καμιά ελπίδα επιτυχίας η Παιδαγωγία. Η αγωγή είναι πρώτιστα πράξη, από την οποία  αναδύεται το  ενδιαφέρον για μίμηση.

Παιδεία δεν είναι η απλή συσσώρευση πολλών γνώσεων. Είναι κάτι πολύ βαθύτερο, εκτενέστερο και μονιμότερο. Οι γνώσεις σχεδόν πάντοτε και σύντομα ξεχνιούνται. Ευτυχώς, θα λέγαμε! Μόρφωση είναι εκείνο που μένει, αφού ξεχαστούν οι γνώσεις ως  πληροφορίες. Είναι πολιτισμός. Είναι ένα καλά ακονισμένο μυαλό, η ισχυρή κριτική δύναμη της προσωπικότητας, ώστε να μπορεί να βρίσκει πίσω από τα επιφαινόμενα την ουσιαστική  γνώση. Είναι επίσης μια λεπτή καλλιεργημένη ευαισθησία που να ρυθμίζει τον συναισθηματικό  κόσμο του ανθρώπου. Τέλος, είναι η ρωμαλέα δύναμη, η αρετή ανάληψης της ευθύνης πράξεων. Όλα μαζί τα παραπάνω συναποτελούν την ανθρώπινη προσωπικότητα.  Το νόημα της παιδείας.

Μόνο με την παιδεία χαλυβδώνεται το ανθρώπινο είναι και αντέχει στα ανηλεή χτυπήματα της ζωής. Η ζωή, δυστυχώς δεν  είναι παιγνιώδες παιχνίδι. Απαιτεί για εξισορρόπηση μεγάλες αντοχές, που αποκτιούνται με τη βάσανο και όχι με την καταβολή της ελάχιστης προσπάθειας.

Από το «ως χαρίεν  άνθρωπος, όταν άνθρωπος η» απορρέει η διαρκής φροντίδα για την ανθρωπογένεση του ανθρώπου. Κανένας δεν γεννιέται ενάρετος, αλλά γίνεται μέσω της αγωγής. Η αγωγή είναι μια έντιμη και γνήσια συνάντηση , κατά την οποία εκλύονται ενέργειες μορφωτικές από τον ένα  στον άλλο δια βίου. Μια αδιάλειπτη παιδευτική λειτουργική αλληλεπίδραση που διαμορφώνει την προσωπικότητα  και τη ζωή του καθενός μας. Ένα «κοσμικό γεγονός» που διήκει μέσα από κάθε πραγματικότητα και εξανθρωπίζει τον άνθρωπο.

   Ο ορθά παιδευμένος άνθρωπος αισθάνεται πληρότητα. Αποκτά αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση. Νοιώθει πιο ελεύθερος από κακοτυχίες και προλήψεις. Απολαμβάνει το πλάτεμα του εαυτού του προς την κοινωνία και τους συνανθρώπους του, που τους αγαπά και τον αγαπούν. Βλέπει τον Κόσμο με μεγαλύτερη ευκρίνεια και όχι όπως οι  εμπορευματοποιημένοι παράγοντες τον σερβίρουν για δικό τους όφελος. Αισθάνεται πιο αυτάρκης και εκτιμά όλους τους κινδύνους στα μέτρα τους και όχι σε μεγέθυνση. Μαθαίνει να μη άγχεται για φαντασιακά προβλήματα, αλλά μόνο για τα πραγματικά. Επιλέγει τις πραγματικές ανάγκες και όχι  εκείνες που τού δημιουργούν όσοι τον θεωρούν ως καταναλωτικό, χωρίς νου και κρίση, ον. Τα πιο δύσκολα  και άλυτα προβλήματα της ζωής τα υπολογίζει στις σωστές διαστάσεις τους και δεν τα ξορκίζει. Τα παλεύει με όση ενέργεια έχει αποκτήσει με την παιδεία του και δέχεται τα όριά του στις φυσικές τους διαστάσεις.

Απαιτείται η εν μέτρω συνύπαρξη όλων των αξιολογικών δυνατοτήτων. Ολόπλευρη, ολιστική και πολύτροπη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Υπέρβαση των προσωπικών αγκυλώσεων και αρμονική ενσωμάτωση στη σύγχρονη και στη διαρκώς εξελισσόμενη  κοινωνία. Μια αρμοστικότητα (fitness) με τον υγιή σύγχρονο ρυθμό συνιστά δύναμη αρετής. Το άτομο-πρόσωπο δρα ενεργά και όχι παθητικά και παρασιτικά. Αποδίδει ωφέλιμη στο περιβάλλον  πνευματική αλλά προπαντός  πρακτική- ηθική ενέργεια και συμβάλλει στην ανάπτυξη συνεχώς βελτιούμενης και εναρμονιζόμενης στις ανάγκες κοινωνία.

Η παιδαγωγική –ανδραγωγική  είναι η παιδεία που μορφώνει τον άνθρωπο. Η ύπατη τέχνη της ανθρωπινότητας. Από ολόκληρο το διάβα τού βίου του το μόνο που προστίθεται στη φύση του ανθρώπου  είναι ό,τι από την παιδεία εισπράττει. Η παιδεία είναι ο ρυθμιστής της δύναμης της ζωής μας, της «ζωικής δύναμης», που συνιστά το μοναδικό αντιστάθμισμα στην αταξία (εντροπία), που οδηγεί στο μηδενισμό. Η παιδεία είναι αξία και  μάλιστα αυταξία, γιατί από αυτή αναδύονται οι λοιπές αξίες.

Συνιστά, όμως, και αρετή, γιατί είναι μια τεράστια εσωτερική δύναμη, με την οποία μπορεί να ενεργεί ηθικά ο άνθρωπος. Για μια ηθική πράξη δεν αρκεί η λογική, αλλά μια άρτια δύναμη ψυχική και  πνευματική, που αναδύεται από την αρμονική σύνθεση της  επιθυμίας, της συνήθειας, της μνήμης  και πολλών σημαντικών επιμέρους αρετών του ανθρώπινου είναι. Η ωραία αυτή σύνθεση τελεσιουργείται με τη δια βίου παιδεία και αποφέρει ως επιβράβευση  το ύπατο ανθρώπινο αγαθό την ελευθερία. Γιατί κάθε αρετή συνιστά ένα βήμα προς την  ελευθερία με απώτερο τέλος την κορυφή, όπου όλες οι αρετές εξισορροπούνται αρμονικά  και τότε αναδύεται η ανιδιοτελής αγάπη.

Για να υπάρχει  ουσιαστικά  οντότητα Κοινωνίας και να  μπορούμε να μιλάμε για ομάδα, οικογένεια, κοινωνία,  Έθνος και Πατρίδα απαιτείται  ψυχική δύναμη για ενεργή συμμετοχικότητα, η αρετή του συνυπάρχειν. Τότε το συνονθύλευμα μετατρέπεται σε όλον και  λαμβάνει δικό του περιεχόμενο. Τότε  ζούμε στο πλαίσιο ηθικής συνύπαρξης και νιώθουμε τον άλλο, ως εαυτό. Τότε στην αξιοπρέπεια του άλλου καθρεφτίζεται η δική μας  και κάθε περιορισμός δικός μας είναι έκφανση και αποδέσμευση εσωτερικής μας ελευθερίας. Τότε αναδύεται η  αγάπη και τα προβλήματα γίνονται πιο ευεπίλυτα.

Η ιαπωνική λέξη amae , θαρρούμε, ότι μας δίνει την απόλυτη  έκφραση. Είναι η μαγική, θα λέγαμε στιγμή, κατά την οποία νοιώθουμε το υπέροχο συναίσθημα ότι ανήκουμε σε ένα σύνολο, στο οποίο θέλουμε να ανήκουμε και εκείνο  μας θέλει ως μέλος του. Όντως, συμφωνούμε όλοι μας, ότι δεν υπάρχει ωραιότερο συναίσθημα από το να γυρίζεις σπίτι σου που τόσο ο ίδιος θέλεις και να νοιώθεις την αγάπη όλης της οικογένειάς σου ή να πηγαίνεις  στο χώρο της εργασίας σου και να αισθάνεσαι ότι και οι συνεργάτες σου σε περιμένουν με λαχτάρα να είσαι κοντά τους. Το ιδεόγραμμα της ιαπωνικής γλώσσας είναι όντως εκφραστικότατο. Απεικονίζει τη μητέρα να κρατάει στην αγκαλιά της το μωρό της! Είναι η κορυφαία εκείνη στιγμή, κατά την οποία το μωρό αισθάνεται τη μεγαλύτερη στοργή και ασφάλεια και η μητέρα κρατάει ό,τι πολυτιμότερο έχει στη ζωή.

Τον αρχέτυπο αυτό ανθρώπινο δεσμό μεταξύ των ανθρώπων οφείλουμε να καλλιεργήσουμε  σήμερα.  Σήμερα που η ανθρωπότητα κάλυψε τόσο μεγάλη έκταση,  ολόκληρο τον Πλανήτη μας, η οποία ξεφεύγει από τα όρια της ατομικής  σύλληψης και ισχύος και δράσης, μόνον μια   ευρύτερη συμμετοχική και αρμονική δράση μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα. Τότε μπορούμε να πούμε ότι βρισκόμαστε στο πεδίο της σημερινής έννοιας της ηθικής, δηλαδή στο διαλογικό χαρακτήρα της δημοκρατικής  ποιοτικής  συνύπαρξης. Ο διαλογικός τρόπος επικοινωνίας είναι ο μόνος ηθικός δρόμος πορείας μας. Η άσκηση και αγωγή, όλων μας  για τη   δημιουργία κοινωνικής  συνείδησης, που να ενώνει με συμπληρωματικό τρόπο τους ανταγωνιστικούς όρους.

 Επίλογος.

« Η παιδεία καθάπερ ευδαίμων χώρα πάντα τα αγαθά φέρει». (Σωκράτης).

 « Η παιδεία πολλού κόπου και μελέτης μακράς επιγέννημα».(Λογγίνος).

Το τελικό συμπέρασμα, που αναδύεται  αυθόρμητα από  μια ψυχή  συντονισμένη στις ποικίλες, τεράστιες και αναπάντεχες δυσχέρειες, ενίοτε θανατηφόρες, της ανθρώπινης ζωής επάνω στον πλανήτη μας είναι το ακόλουθο:

Η αναγέννηση της κοινωνίας προϋποθέτει αναγέννηση του ατόμου, ως νέα έννοια του πολίτη και μέλους της σύγχρονης κοινωνίας. Προϋπόθεση είναι όμως η ανάπτυξη της αλληλεγγύης και αυτή είναι συνυφασμένη με την εμπιστοσύνη και το αίσθημα ευθύνης, δηλαδή με την ανάπτυξη μιας ανθρωπο-ηθικής. Η φυγοπονία να μετατραπεί σε φιλοπονία και μια κοπερνίκεια στροφή από το ατομικό προς το αρμονικά συνδυασμένο ολιστικό. Να νιώθουμε ότι ανήκουμε στο  σύνολο που αγαπάμε και εκείνο μας φροντίζει. Ίσως αυτό φαίνεται ανέφικτο! Η ιστορία της ανθρωπότητας, όμως, είναι γεμάτη από ανέφικτα και απιθανότητες.

Μια δύναμη τεράστια την οδήγησε στα δύσκολα και απίθανα . Η  ΑΝΑΓΚΗ , η οποία κρατεί πάντων. (Τις οίδε τι θα συμβεί την αύριο!)

Η παιδεία, με σκοπό τη μόρφωση προσώπου, δηλαδή ατόμου  με  αρμονική σύνθεση γνωστικού, θυμικού και ηθικού περιεχομένου συνιστά πρώτιστη αυταξία. Είναι μια διαρκής άσκηση αρετών με κίνητρο το ιδανικό της συν-ανθρωποποίησης των ατόμων, σε μια κοινωνία μαζικού χαρακτήρα, όπως η σημερινή. Σήμερα που χομπσιανά κοινωνικά φαινόμενα, όπως  «όλοι εναντίον όλων» ( homo homini lupus est)  κυριαρχούν στη ζωή των ανθρώπων, μόνο η πολύτροπη και ολιστική παιδεία,  με στόχο τη μόρφωση ανθρώπινων προσώπων είναι η μοναδική διέξοδος.

Η  παιδεία, με αυτή τη μορφή, είναι ένα αντίδοτο στη δυστυχία του ανθρώπου. Γιατί  ρίχνει φως στην πραγματικότητα,  βελτιώνει τις σχέσεις των συν-ανθρώπων και τελικά, όχι σπάνια, αμβλύνει την  ένταση της δυστυχίας. Μας κάνει πιο δυνατούς και ικανούς, ώστε   να  βιώνουμε ως ωραία  τη ζωή  ακόμη και  στις  πάρα πολύ  δύσκολες πτυχές της. Η παιδεία που παράγει αυτά τα αγαθά είναι εκείνη, που οι αρχαίοι προγονοί μας εμπνεύσθηκαν. Όχι η ατομοκρατία,  αλλά ο ανθρωπισμός- ανθρωπινότητα είναι η πνευματική αρχή του. Σημαίνει την αγωγή  του ατόμου προς την αληθή μορφή, δηλαδή  αυτό τούτο το γίγνεσθαι του ανθρώπου.

 Πέραν από ένα αυτόνομο εγώ υπάρχει μια εικόνα, ως ιδέα του ανθρώπου. Μια εικόνα, που ισχύει και υποχρεώνει  το ανθρώπινο είδος, όπως την έπλασαν οι παιδαγωγοί, οι ποιητές, οι καλλιτέχνες, οι ερευνητές και φιλόσοφοι.  Ήτοι μια εικόνα που προκύπτει από μια διαρκώς αυξανόμενη συνειδητότητα και μας οδηγεί σε ένα αγώνα αγωγής, που δεν διακόπτεται ποτέ.

Οι χαοτικές συνθήκες που επικρατούν σήμερα σε όλους τους χώρους μάς διδάσκουν την ταπεινοφροσύνη, λόγω της αδυναμίας μας για προβλεψιμότητα της εξέλιξης. Τα όριά μας είναι άρρητα. Η αγχωτική αβεβαιότητα αντιμετωπίζεται μόνον με τη δημιουργικότητα. Τούτο σημαίνει ότι μπορούμε να αναπτύξουμε μια αίσθηση για το ποιο ταιριάζει (είναι αρμονικό) και θα πετύχει και ποιο  δεν αρμόζει και θα αποτύχει.

Κοντολογίς, όλοι μας « γηράσκομεν αεί διδασκόμενοι» και  οφείλουμε να είμαστε δια βίου μαθητευόμενοι, διδάσκαλοι και κατά περίπτωση, ως γονείς και κοινωνικοί λειτουργοί, διδάχοι[2].

Με την πολύτροπη μάθηση και ολιστική παιδεία μπορούμε να ατενίζουμε με ρεαλισμό την αβεβαιότητα  του περιβάλλοντος. Έτσι, ασφαλώς δεν θα καταστούμε οι ρυθμιστές  της φύσης ,  αλλά οπωσδήποτε δημιουργικοί συνεργάτες της  ανθρώπινης ζωής.

Δύσβατος δρόμος  ο ανήφορος, αλλά εάν τον πιστέψουμε ως αξία μας, τότε μπορεί να γίνει προσιτό δημιουργικό «παιχνίδι» ευτυχίας.

                                                                                                    Μάιος    2017

---

[1] Οι αξίες μπορεί να είναι: Θρησκευτικές (αγάπη, πίστη λατρεία, αφοσίωση…). Ηθικές: (αγαθότητα, ανθρωπιά, ευσπλαχνία, φιλία, αξιοπρέπεια…). Πολιτικές:( ατομικές ελευθερίες). Αισθητικές (τέχνη, μουσική, ποίηση…). Οικονομικές-φυσικές: ( ανέσεις, ζωή, υγεία …) κλπ.

[2] Διδάχος πεπειραμένο πρόσωπο, με γνώσεις και μεταδοτικότητα καθοδηγεί με το παράδειγμά του και δείχνει τον τρόπο ενέργειας στη ζωή. ,